Перарэз ’вялікая бочка’ (Гарэц.), ’частка двудоннай бочкі, перарэзанай на дзве палавіны, чан’ (Нас., Касп.; чавус., Мат. Маг.), перэрэз ’бочка сярэдніх памераў, звужаная ўверсе, для квасу, засолкі гуркоў’ (усх.-палес., З нар. сл.), пірарэ́з ’засек, месца для ссыпкі зерня’, пірярэ́жчык ’засек у свірне’ (Бяльк.). Укр. пере́різ ’палавіна перарэзанай упоперак бочкі’, палес. перере́з ’тс’; рус. дыял. перерез ’кадушка з перарэзанай напалам бочкі, цэбар; вялікі чан’. Усходнеславянскае. Да пера- і рэзаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сядмі́ца ’сямітыднёвы пост’ (Інстр. 2). Параўн. стараж.-рус. седмица ’тыдзень’. Запазычана са ст.-слав. седмица ’тыдзень’ або ўтворана непасрэдна ад ст.-слав. седмь ’сем’, параўн. у Скарыны седмицею ’сем разоў; у сем разоў’ (Сл. Скар.), што з’яўляецца калькай з грэч. έβδομάς ’сем, сямёрка; тыдзень’ (Фасмер, 3, 590); пераасэнсавана як ’вялікі пост перад Вялікаднем’. Малаверагодным падаецца непасрэднае вывядзенне з сядмы ’сёмы’ (з рус. седьмой?), гл. Сцяцко, Афікс. наз., 214.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
э́ра
(лац. aera)
1) момант, з якога вядзецца летазлічэнне і сама сістэма летазлічэння (напр. новая э);
2) вялікі гістарычны перыяд, які карэнным чынам адрозніваецца ад папярэдняга (напр. э. касманаўтыкі);
3) самая буйная адзінка храналагічнага падзелу геалагічнай гісторыі Зямлі (напр. мезазойская э., палеазойская э.); падраздзяляецца на геалагічныя перыяды.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
awe
[ɔ]
1.
n.
вялі́кі страх і зьдзіўле́ньне, страх і глыбо́кая паша́на, захапле́ньне n.
to be in awe of — мець глыбо́кую паша́ну да каго́, быць у захапле́ньні
2.
v.t.
напаўня́ць стра́хам і глыбо́кай паша́най
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
serious
[ˈsɪriəs]
adj.
1) сур’ёзны, пава́жны
a serious face — пава́жны твар
2) вялі́кі, сур’ёзны
serious mishap — вялі́кая непрые́мнасьць
3) ва́жны
a serious matter — ва́жная спра́ва
4) небясьпе́чны
a serious condition — небясьпе́чны стан (у хво́рага)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
рамень Вялікі балотны лес (вв. Сялецкая і Ушакі Крыч. Меер, 1786, 121, 122, «Наш край», 1926, № 8— 9 (11—12), 19). Параўн.: рамение ’лес па краю раллі’ (Сразн. III, 65).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
groß
1.
a
1) вялі́кі, буйны́
ein ~er Búchstabe — вялі́кая лі́тара
2) вялі́кі, даро́слы
3) ве́лічны, высакаро́дны
éinen ~en Herrn spíelen — уяўля́ць ва́жнага па́на
4) зна́чны, ва́жны
ein ~er Tag — вялі́кі [урачы́сты] дзень
◊ Groß und Klein — стары́ i малы́
~e Áugen máchen — вы́трашчыць [вы́лупіць] во́чы (ад здзіўлення)
das ~e Wort führen — ≅ задава́ць тон, ігра́ць пе́ршую скры́пку
der Gróße Teich — жарт. Атланты́чны акі- цн
auf ~em Fuß lében — жыць на шыро́кую нагу́
2.
adv
im Gróßen und Gánzen — уво́гуле і ца́лкам
etw. ~ schréiben* — піса́ць што-н. з вялі́кай лі́тары; надава́ць чаму́-н. вялі́кае значэ́нне
im Gróßen geséhen — разгляда́ючы (што-н.) у агу́льным пла́не
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
зо́рка, -і, ДМ -рцы, мн. -і, -рак, ж.
1. Нябеснае цела, якое можна бачыць простым вокам у форме ззяючай кропкі на начным небе.
Палярная з.
З. першай велічыні (таксама перан.: пра выдатнага дзеяча мастацтва, навукі). Узыходзячая з. (таксама перан. пра чалавека: новая славутасць). Зорак з неба не хапае (перан.: пра звычайнага, нічым не прыметнага чалавека). Верыць у сваю зорку (перан.: у свой лёс).
2. перан. Пра дзеяча мастацтва, навукі, спартсмена.
3. Фігура, а таксама прадмет з трохвугольнымі выступамі па акружнасці.
Пяціканцовая з.
Марская з. (жывёліна).
|| прым. зо́рны, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.).
Зорная карта.
Зорная ноч (з добра бачнымі зоркамі).
◊
Зорная часіна для каго — момант найвышэйшага ўздыму, напружання і выпрабавання сіл, вялікі поспех, трыумф.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Каладзе́й, колодзей ’стальмах’ (стол., Маслен.). Адсутнасць іншых фіксацый гэтага слова ў бел. мове і наяўнасць яго на тэрыторыі, пагранічнай да зах.-палес. арэалу, не выключаюць магчымасці таго, што гэта ўкраінскае слова. Укр. колодій ’стальмах’, рус. колодей ’майстар, які робіць колы; стальмах’ (у Даля; паметы «паўдн.» і «зах.» указваюць, відаць, на ўкр. і бел. тэрыторыю), польск. kołodziej ’майстар, які вырабляе колы і вазы; стальмах’ (з XV ст.), славін. kolódei ’стальмах’, в.-луж. kołodźej, kołodźij, н.-луж. kołoźej ’тс’, ст.-чэш. koloděj ’тс’. Слаўскі (2, 370) далучае да традыцыйных паралелей рус. колодей ’вялікі кухонны нож’ (так у Фасмера, 2, 293, які прыводзіць у адным артыкуле колодей ’той, хто працуе для сябе, у вольны час’ і ’кухонны нож’) і ўкр. колодій ’вялікі нож’. Нельга пагадзіцца з гэтым: рус. і ўкр., як ні тлумачыць частку ‑ій у слове, суадносяцца з укр. колодач, бел. жур. колодан ’вялікі кухонны нож’ (’нож з калодкамі’). Адносна разглядаемага слова неабходна заўважыць, што, магчыма, гэта архаізм. На карысць такой думкі сведчыць структура злучэння kolo‑dějь, дзе другая частка — Nomen agentis ад děti, dějati. Слаўскі (2, 370) мяркуе пра царк.-слав. *kolo‑dějь з першасным значэннем ’які вырабляе колы, вазы’, аналагічна ў Махэка₂, 270: ’які вырабляе вазы’. Структурныя адпаведнікі: бел. ліхадзей, укр. добродій. Не выключана, аднак, што kolodějь — культурны тэрмін, які (і аб гэтым сведчыць лінгвагеаграфія) з’яўляецца вынікам калькі з іншамоўнага слова, для якога такая структура з’яўляецца натуральнай. Відавочна, што калька магла быць і даўняй, хоць нельга выключыць магчымасці пазнейшай экспансіі лексемы. З літаратуры параўн. яшчэ Шустэр–Шэўц, 8, 596.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жаль (род. жа́лю) м.
1. жа́лость ж.; сострада́ние ср.; сожале́ние ср.;
не ве́даць жа́лю — не знать жа́лости;
абудзі́ць ж. — возбуди́ть жа́лость (сострада́ние);
вы́казаць ж. — вы́разить сожале́ние;
2. го́ресть ж.; печа́ль ж.;
3. скорбь ж.;
глыбо́кі ж. — глубо́кая скорбь;
◊ на (вялі́кі) ж. — к (большо́му) сожале́нию;
які́ ж.! — кака́я жа́лость!
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)