вялікі каталіцкі манастыр з маёмасцю і зямельнымі ўладаннямі, якім кіруе абат ці абатыса. Падпарадкоўваецца епіскапу, часам непасрэдна рымскаму папу. Паявіліся абацтвы ў 5—6 ст., уплывалі на рэліг., эканам. і паліт. жыццё Зах. Еўропы. У перыяд Рэфармацыі і асабліва ў ходзе бурж. рэвалюцый 18 ст. страцілі сваё значэнне. Часткова захаваліся ў Іспаніі, Францыі, Італіі і інш.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Dáumen
m -s, -
1) вялі́кі па́лец (рукі)
◊ ~ dréhen — ло́дарнічаць
j-m (D) den ~ drücken — жада́ць по́спехаў каму́-н.
2) тэх. кула́к, па́лец
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Úmweg
m -(e)s, -e кружны́ шлях, аб(ы)хо́д, круг, крук
auf ~en erfáhren* — вы́ведаць абхо́дным шэ́цхам
ein gróßer ~ — вялі́кі крук
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
◎ Кро́шні ’прыстасаванне насіць корм у хлеў’ (Нік. ЭШ, Хрэст. дыял., ДАБМ, Маш.), ’прыстасаванне насіць за спіной грыбы, ягады і інш.’ (ТС, Круч.). Рус.крошни ’заплечны кош’, балг.крошня ’кош’, серб.-харв.крошгьа ’вялікі кош’, славен.krošnja ’насілкі’. Да *krosnja. Гл. кросна (Бернекер, 1, 624).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паляры́на ’кароткая круглая накідка на плечы, часам з капюшонам; вялікі круглы каўнер’ (ТСБМ, Касп.), ’шырокі каўнер’ (Сл. ПЗБ), паляры́нка ’нашыўка на рукавах’ (Нар. сл.). З польск.peleryna або рус.пелери́на, дзе з франц.pèlerine ’плашч пілігрыма’, лац.peregrīnus (гл. Брукнер, 402; Фасмер, 3, 229).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пянту́х ’вялікі палец на руцэ’ (швянч., Крывіч, 1926, 12, 106). Відаць, ад пяць, пя́ты (гл.) з экспрэсіўнай назалізацыяй (магчыма, пад уплывам польск.piąty), калі мець на ўвазе спосаб падліку на пальцах шляхам іх загібання, пачынаючы ад мізінца. Да словаўтварэння і семантыкі параўн. наступнае слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Субо́р ’натоўп, зборышча’ (маст., Нар. сл.), ’сходка’: субор дзеўкам; ’сабор’, ’куча камення’ (Станк.), субо́рна субо́та ’першая субота ў вялікі пост’ (ТС). Гл. субар; да апошняга параўн. збо́рна (збо́рава) субо́та ’тс’: идуть у цэркву люди, паминають радителяу (Талстая, Полес., 220), ад *sъ‑borъ, гл. браць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тату́ля ’ласкавы зварот да бацькі’ (ТСБМ), а таксама ў звароце да дзіцяці (Нас.), ’сын, вельмі падобны да бацькі’ (Яўс.), ’хросны бацька’ (Сцяц. Сл.), тату́ль іранічнае ’вялікі хлопец, старэйшы за іншых’ (беласт., Сл. ПЗБ). Гл. тата, з экспрэсіўнай суфіксацыяй, параўн. матуля1, і ў пераносным ужыванні.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тлу́шча, ст.-бел.тлуща ’натоўп’ (XV ст., Ст.-бел. лексікон, КГС). Запазычана са ст.-польск.tłuszcza ’тлум, галыцьба, зброд’ (Булыка, Лекс. запазыч., 38), абстрактны назоўнік, што ўзыходзіць да прасл.*tl̥šča (< *tl̥st‑ja) ад *tl̥stъ ’набрынялы, маючы вялікі аб’ём, тоўсты’ (Борысь, 636), параўн. тоўшча, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
leap1[li:p]n.
1. (вялі́кі) скачо́к;
a leap of 5 metres скачо́к на 5 ме́траў
2. (in) скачо́к, павелічэ́нне (перан.);
a leap in prices рэ́зкае павелічэ́нне/скачо́к цэн
♦
by/in leaps and bounds імклі́ва, сямімі́льнымі кро́камі
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)