Астэ́кл ’зусім дурны’ (мсцісл., вусн. паведамл. А. А. Крывіцкага). Рус.ярасл.остекле́л ’ашалеў’, укр.зах.остеклий злосны, шалёны’, польск.wściekły ’шалёны’. Нерэгулярнасць беларускай фанетыкі можа сведчыць пра нейкія кантамінацыі ці іншамоўныя (паводле А. Я. Міхневіча, вусн. паведамл. — ідыш) уплывы. Аднак наяўнасць адпаведнікаў на зусім розных рускіх і ўкраінскіх арэалах можа ўказваць на захаванне ў беларускай мове старажытнага слова, што абазначала шалёнага. Польскае слова звязана з коранем ciek‑ ’цячы’; пра семантычнае развіццё Гуер, LF, LVII, 522–528; Слаўскі, 1, 99; Брукнер, 61. З гэтым жа коранем, відаць, звязаны і ўсходнеславянскія словы. Семантыка развівалася ці паводле ст.-рус.течи ’хутка бегчы’, ці паводле течи ’бегчы (пра вадкасць)’ у сувязі з тым, што ў шалёных жывёл цячэ сліна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
berserk
[bərˈsɜ:rk]1.
adj.
ашале́лы, разью́шаны
2.
adv.
ашале́ла, разью́шана
to go berserk — разью́шыцца, ашале́ць
3.
n.
шалёны чалаве́к
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
frenzy
[ˈfrenzi]
n., pl. -zies
1) ашале́ласьць f., разью́шанасьць f.
2) шале́нства n.
a frenzy of haste — шалёны сьпех
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
вар’я́т, ‑а, М ‑р’яце, м.
1. Псіхічна хворы чалавек. Хто цяпер пашкадуе залатаных стрэшак? Хіба толькі вар’ят або вораг які.Дудар.
2.Лаянк. Той, хто дзейнічае безразважна; шалёны; дзівак. [Вольга Сцяпанаўна:] — Ну, дай жа ты дзіцяці казку паслухаць! Добры бацька сам расказаў бы, а ён і паслухаць не дае. Вось вар’ят ужо!Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дзі́кі, -ая, -ае.
1. Які знаходзіцца на першабытнай стадыі развіцця (пра людзей), не культываваны (пра расліны), не прыручаны (пра жывёл).
Дзікія плямёны.
Дзікая яблыня.
Дзікая качка.
2. Незаселены, неабжыты.
Д. кут.
3. Неўтаймаваны, шалёны.
У душы яго кіпеў д. гнеў.
4. Люты, зверскі, які пераходзіць межы нармальнага.
Д. крык.
Дзікая расправа.
Дзікае забойства.
5.перан. Нелюдзімы, які дзічыцца, пазбягае людзей.
6. Не звязаны ні з якімі арганізацыямі, які дзейнічае самастойна (разм.).
Дзікая арцель.
Д. пляж.
○
Дзікае мяса (разм.) — нарасць на ранах, якія доўга не зажываюць.
|| наз.дзі́касць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ма́тавы ’без глянцу, без бляску’, ’паўпразрысты’ (ТСБМ). Укр.ма́товий ’тс’, рус.матовый ’тс’, урал.ма́товый, матова́тый ’з бяльмом у воку’. З ням.matt ’вялы, слабы’ або з франц.mat ’цьмяны’ < італ.matto ’дурны, шалёны’, ’п’яны’ < лац.matus ’п’яны’ (Бернекер, 2, 24; Мацэнаўэр, LF, 10, 63; Праабражэнскі, 1, 515; Фасмер, 2, 582).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Абцэ́сам ’хутка, імкліва’ (Сцяшк. МГ) < лац. праз польскае obcesem. Гл. польск.obces, obcesem, obcesowy (Брукнер, 369). Запазычанне нядаўняе. Да XVIII ст. у польскай мове толькі obces < лац.obsessus ’шалёны, у якім д’ябал сядзіць’. На карысць польскага пасрэдніцтва тая ж фанетычная адаптацыя (bc < bs) і той факт, што значэнне ўзыходзіць да царкоўнай тэрміналогіі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
лахмо́цце, ‑я, н., зб.
1. Старое, паношанае або падранае адзенне. Вецер торбачкі іх трос, Як шалёны, выў, смяяўся, Біў у твар і з ног скідаў Ды ў лахмоцце забіраўся.Колас.
2. Шматкі, абрыўкі чаго‑н. [Жэня:] — Вечна ў цябе ад карткі застаецца адно лахмоцце...Васілевіч.Над возерам навісае лахмоцце цёмна-шэрых восеньскіх хмар.Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Маня́к1 ’хлус’ (жытк., Арх. ГУ), рус.калуж.мяньяк, польск.maniak ’тс’. Да мані́ць (гл.). Утворана ад назоўніка мана́ ’хлусня’. Аб суфіксе ‑ʼак гл. Сцяцко, Афікс. наз., 146.
Маня́к2 ’дурак’ (браг., З нар. сл.). З манья́к ’апанаваны маніяй’, ст.-бел.маньякъ ’шалёны (XV ст.) было запазычана з с.-лац.maniacus (Булыка, Лекс. запазыч., 126).