Тыра́н ‘правіцель у старажытнасці, які захапіў уладу сілай’ (ТСБМ), ‘правіцель, улада якога заснавана на дэспатызме і гвалце’, ‘кат, прыгнятальнік’ (ТСБМ, Нас., Байк. і Некр., Ласт.), ты́ран ‘тс’ (Вруб.), ст.-бел.тыраннъ (1562 г.), тиранъ (1574 г.), тираннъ, тыранъ ‘тс’ (ГСБМ). Культурнае запазычанне праз еўрапейскія мовы з лац.tyrannus < ст.-грэч.τύραννος ‘неабмежаваны уладар’, паходжанне не вызначана (Махэк₂, 664; Брукнер, 590; Голуб-Ліер, 495; ЕСУМ, 5, 571). Сюды ж тыра́ніць ‘праяўляць дэспатызм, мучыць, прыгнятаць’ (ТСБМ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
АГЛАБІ́ДЫ,
дынастыя араб. эміраў
[800—909] у Іфрыкіі (Паўн. Афрыка). Заснавальнік — Ібрахім Ібн аль-Аглаб [800—812],
нам. абасідскага халіфа Харун ар-Рашыда. Аглабіды стварылі фактычна незалежную дзяржаву са сталіцай у Кайруане, захапілі Сіцылію, Калабрыю, вялі рэліг. барацьбу з харыджытамі, змагаліся са створаным імі імаматам Тахерт (паўд.ч. Іфрыкіі). Пасля падзення дынастыі Аглабідаў улада перайшла да Фатымідаў (гл.Фатымідаў халіфат).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
«БЕЛАРУ́СКАЯ ДУ́МКА»,
штомесячны навукова-тэарэтычны і грамадска-публіцыстычны часопіс. Выходзіць з кастр. 1991 у Мінску на бел. і рус. мовах. Знаёміць чытачоў з сучаснай навук., пед., грамадскай думкай па розных галінах ведаў. Мае пастаянныя раздзелы: «Навука», «Эканоміка», «Улада», «Паліталогія», «Суверэнітэт», «Духоўны свет», «Мараль», «Экалогія» і інш. На старонках часопіса выступаюць буйнейшыя бел. і замежныя вучоныя, дзеячы культуры, педагогі, палітыкі.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
тырані́я
(гр. tyrannia)
1) праўленне, заснаванае на ўладзе тырана 1;
2) праўленне, улада, заснаваная на самавольстве і дэспатызме;
3) перан. жорсткае абыходжанне.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
іера́рх
(гр. hierarches, ад heiros = свяшчэнны + arche = улада)
царкоўна-афіцыйная назва епіскапа.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
аўтарыта́рны
(фр. autoritaire = уладны, ад лац. auctoritas = улада)
1) заснаваны на безагаворачным падпарадкаванні ўладзе (напр. а. рэжым);
2) які імкнецца ўмацаваць сваю ўладу.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
магістрату́ра
(н.-лац. magistratura, ад лац. magistratus = улада, кіраўніцтва)
1) назва вышэйшых дзяржаўных пасад у Стараж. Рыме;
2) судовае ведамства ў некаторых краінах.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
mastery
[ˈmæstəri]
n., pl. -teries
1) ула́да, сі́ла f.; кірава́ньне n.
2) перава́га, перамо́га f.
3) майстэ́рства n.
4) mastery of — майстэ́рскае вало́даньне чым
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Saepe facit pietas hoc, [quod] nequit ipsa potestas
Часта каханне робіць тое, [чаго] не можа зрабіць улада.
Часто любовь делает то, [чего] не может сделать власть/сила.
бел. Для сябра свайго сэрца ўкалупнуў бы. Дзе міла ‒ сем вёрст не крыва.
рус. Любовь годы побеждает. Любовь и смерть преград не знают. Любовь сильнее страха смерти. Для милого дружка и серёжку из ушка.
фр. Amour et mort rien n’est plus fort (Нет ничего сильнее, чем любовь и смерть).
англ. Love makes all hearts gentle (Любовь смягчает все сердца). Honey catches more flies than vinegar (Мёд ловит больше мух, чем уксус).
нем. Liebe überwindet alles (Любовь преодолевает всё).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
БАХМАНІ́ДСКІ СУЛТАНА́Т, Бахмані,
дзяржава ў Індыі ў 1347—1525. Утвораны ў выніку паўстання дэканскіх феадалаў супраць Дэлійскага султаната. Заснавальнік Бахманідскага султаната Зафар-хан даў пачатак дынастыі Бахманідаў, сталіца Бахманідскага султаната — г. Гулбарга, з 1429 — Бідар. Улада Бахманідаў распаўсюджвалася на ўвесь Дэкан да р. Крышна на Пд. У канцы 15 — пач. 16 ст. распаўся на султанаты Ахмаднагар, Берар, Бідар, Біджапур, Галконда.