2) натапы́раны (пра во́лас); ашчаці́нены (пра поўсьць у ката́)
2.
v.t.
1) ста́віць (по́мнік); узво́дзіць
2) будава́ць (дом)
3) склада́ць, мантава́ць (машы́ну)
4) заклада́ць (устано́ву)
5) утвара́ць (штат, акру́гу)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
яйцо́в разн. знач.я́йка, -ка ср.;
◊
вы́еденного яйца́ не сто́ит вы́скваркі не ва́рты; тры гро́шы не ва́рты;
яйцо́ ку́рицу у́читпосл.я́йка мудрэ́йшае (разумне́йшае) за ку́рыцу; не вучы́ старо́га ката́ смята́нку злі́зваць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Брысь1 выклічнік для адгону ката’, брысюга тоўсты кот’ (Гарэц.). Рус.брысь ’тс’. Гукапераймальнае ўтварэнне (гл. Праабражэнскі, 1, 48; Фасмер, 1, 223). З іншага боку, думаюць пра паходжанне ад дзеяслова рус.брыснуть ’адагнаць кошку’ (Шанскі, 1, Б, 205; < бросать, брыкать, брызгать). Брысюга ’тоўсты кот’, можа, адносіцца і да брысь2 (гл.).
Брысь2 ’здаравяка-лайдак’ (Яўс.), здаровы, але гультаявалі чалавек’ (Юрч.), ’здаравяка; моцны, мажны мужчына’ (Гарэц.), ’здаровы, чырванатвары чалавек’ (Сцяц.), чырвоны, як брысь’ (Др.-Падб.). Запазычанне з польск.bryś (памяншальнай формы да brytan ’сабака англійскай пароды’, гл. Брукнер, 43). Да семантыкі параўн. брыта́н.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Auxilia humilia firma consensus facit
Згода робіць моцнай слабую дапамогу.
Согласие делает сильной слабую помощь.
бел. Згодай свет трымаецца. Бярыся дружна ‒ не будзе грузна. Дзе дружна, там і хлебна. Дружныя ластаўкі/сарокі і ката/коршуна заклююць.
рус. Согласье крепче каменных стен. Дружба созидает, вражда разрушает. Где любовь да совет, там и рай, там и свет.
фр. Bon amitié’ vaut mieux que tour fortifiée (Хорошая дружба лучше, чем укреплённая башня).
англ. Concord makes small things grow (Согласие из малого делает великое).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Bella gerunt mures, ubi cattum non habet aedes
Мышы ваююць, калі ў хаце няма ката.
Мыши воюют, когда в доме нет кота.
бел. Кошка з дому ‒ мышка на стол.
рус. Когда нет кота в дому, играют мыши по столу. Кошка из дому ‒ мышкам воля. Без кота ‒ мышам масленица.
фр. Quand le chat dort les souris dansent (Когда кот спит, мыши танцуют).
англ. When the cat is away, the mice will play (Когда нет кота,, мыши играют).
нем. Katze aus dem Haus, rührt sich die Maus (Кошка из дома, шевелится мышь).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Semel in laqueum vulpes
Калі-небудзь ліса [трапляе] у пастку.
Когда-нибудь лиса [попадает] в западню.
бел. Валачыў воўк, павалаклі і ваўка. Пабілі ката мышыныя слёзкі. І мядзведзю ў губу ўдзяюць кольца.
рус. Ловит волк, ловят и волка. Таскал волк овец ‒ потащи ли и волка. И лиса хитра, да шкуру её продают. И на старуху бывает проруха.
фр. Tant vole la mouche qu’elle est prise (Столько муха летает, пока не попадётся).
англ. The biter [is sometimes] bit (Кусающего [иногда] кусают).
нем. Alle Füchse kommen endlich beim Kürschner zusammen (Все лисы собираются в конце концов у скорняка).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
кат, ката, М каце; мн. каты, ‑аў; м.
Асоба, якая прыводзіць у выкананне смяротны прыгавор, ўчыняе кару, катуе. — Не, няхай вешаюць. Да віселіцы буду ісці з паднятай галавой, і пакуль кат пакіне пятлю на шыю, шмат чаго паспею сказаць людзям, якіх, відаць, прыгоняць глядзець на маю смерць.Шахавец.З’явіліся два здаравенныя каты і сталі каля дзвярэй, спадылба паглядаючы на старога, чакаючы каманды, каб накінуцца на ахвяру.Гурскі.//перан. Жорсткі мучыцель, прыгнятальнік. Над краем шыбеніц, астрогаў Трыумфаваў каронны кат...Купала.Жандарскі палкоўнік, вядомы кат па ўсёй акрузе, быў ужо схоплен і ўкінуты ў пограб.Чарот.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
у. абручы́ на бо́чку — насади́ть о́бручи на бо́чку
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Кат ’кат’ (ТСБМ, БРС, Касп., Шат. і інш.). Параўн. рус.кат ’тс’, укр.кат. У бел. мове лексема зафіксавана ў помніках XVI ст. (гл. Булыка, Запазыч., 143). Слова вядома ў іншых славянскіх мовах. Параўн. яшчэ польск.kat, чэш.kat ’тс’. Паводле Фасмера, 2, 208 (з некаторымі сумненнямі), слова запазычана праз польск. мову з ням.дыял. (бавар.) kat(e), ням.Gatte ’падручны ката’. Не пераконваюць некаторыя старыя этымалагічныя версіі, якія прапанавалі раней (напр., тлумачэнне слова як вытворнага ад дзеяслова тыпу рус.ка́яться). Гісторыя лексемы патрабуе далейшых этымалагічных даследаванняў. Гл. яшчэ Кюнэ, Poln., 63, які з польск.katować выводзіць бел.катава́ць. Гл. таксама агляд у Шанскага, 2, К, 88.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Qui me amat, amat et canem meum
Хто любіць мяне, любіць і майго сабаку.
Кто любит меня, любит и мою собаку.
бел. Любіш мяне, дык любі і мае. Зяць цешчынага ката пятнаццаць гадоў на «вы» заве.
рус. Любишь меня, так люби и собачку мою. Любишь меня, люби и мою родню. Пригрел меня, так корми и коня. Кто гостю рад, тот и собачку его накормит.
фр. Qui m’aime, aime mon chien (Кто любит меня, любит и мою собачку).
англ. Love me, love my dog (Любишь меня, люби мою собачку).
нем. Wer schlägt meinen Hund, der liebt mich nicht von Herzensgrund (Кто бьёт мою собаку, тот не любит меня до глубины сердца).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)