мана́рх

(гр. monarchos, ад monos = адзін + archos = правіцель)

асоба, якая ўзначальвае манархію (цар, кароль, шах, султан і інш.).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

prince [prɪns] n.

1. прынц;

Prince Albert прынц Альбе́рт;

the royal prince насле́дны прынц; старэ́йшы сын караля́;

Regent Prince прынц-рэ́гент;

the Prince of Wales прынц Уэ́льскі (наследны прынц у Англіі);

the Prince Consort прынц-кансо́рт (у Англіі)

2. lit. выда́тны дзе́яч; чалаве́к выклю́чных я́касцей;

the prince of poets цар паэ́таў

3. «каро́ль»;

the prince of swindlers (rogues) joc. каро́ль махляро́ў

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

Альфонс V (кароль Арагона і Сіцыліі) 7/468

Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)

карале́ва, ‑ы; Р мн. ‑леў; ж.

1. Жан. да кароль (у 1 знач.). // перан.; чаго або якая. Разм. Пра жанчыну, якая вылучаецца сярод іншых у якіх‑н. адносінах, у якой‑н. дзейнасці. Каралева балю. Каралева прыгажосці.

2. Жонка караля.

3. Разм. У шахматах — тое, што і ферзь.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

фігу́ра, -ы, мн. -ы, -гу́р, ж.

1. У геаметрыі: частка плоскасці, абмежаваная замкнутай лініяй, а таксама наогул сукупнасць размешчаных пэўным чынам пунктаў, ліній, паверхней і цел.

2. Комплекс рухаў пры выкананні чаго-н. (у танцы, пры катанні на лыжах і пад.).

Першая ф. кадрылі.

3. Постаць чалавека або жывёлы ў скульптуры, жывапісе.

Скульптурная ф.

4. Пра чалавека (звычайна невядомага, незнаёмага ці кепска бачнага).

У цемнаце прайшлі тры фігуры.

5. Целасклад, а таксама знешнія абрысы, формы чалавека.

Дзяўчына з прыгожай фігурай.

6. перан. Пра чалавека як носьбіта якіх-н. якасцей, уласцівасцей.

Буйная палітычная ф.

Раней ён быў вялікай фігурай.

7. У шахматах: кароль, ферзь, ладцзя, слон і конь.

8. У гульні ў карты: старшая ігральная карта — валет, дама, кароль, туз.

9. Моўны зварот, стылістычны прыём, які надае мове асаблівую выразнасць.

Рытмічныя фігуры.

|| памянш. фігу́рка, -і, ДМ -рцы, мн. -і, -рак, ж. (да 3 і 5 знач.).

|| прым. фігу́рны, -ая, -ае (да 5 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

АЛЬБЕ́РТ II (Albert)

(н. 6.6.1934, Брусель),

бельгійскі кароль з 1993. Скончыў ваенна-марское вучылішча ў г. Бруге, камандор ВМС. У канцы 2-й сусв. вайны дэпартаваны ў Германію, у 1950 вярнуўся ў Бельгію. Да жн. 1993 прынц, пасля смерці старэйшага брата Бадуэна — кароль (6-ы). Ганаровы прэзідэнт Нац. алімпійскага к-та.

т. 1, с. 272

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

шахінша́х

(перс. šāh-in-šāh = літар. кароль каралёў)

тытул манархаў у Іране з часоў Сасанідаў (дынастыя іранскіх шахаў 224—651 гг.).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

Філіп II (ісп. кароль) 5/165, 166; 10/128

Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)

мат

(фр. mat, ад ар. māt = памёр)

становішча ў шахматнай гульні, калі кароль, які знаходзіцца пад ударам фігуры праціўніка, не можа абараніцца.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

шах

(перс. šāh = кароль)

1) тытул манарха ў некаторых краінах Усходу;

2) нападзенне якой-н. фігуры на караля праціўніка ў шахматнай гульні.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)