◎ Надзява́нікі ’ежа з начынкай: парасяты, гусі, булкі’ (докш., Янук.), ’бульба (адвараная ў лушпінах)’ (рэч., Мат. Гом.). Ад надзяваць ’фаршыраваць’, параўн. іншаславянскія паралелі: польск. nadzianka ’ежа з начынкай’, чэш. nadivanina, nadivka ’тс’, балг. наденица ’дамашняя каўбаса, надзецца’; ’бульба, адвараная ў лушпінах’ атрымала назву хутчэй за ўсё ад надзяваць ’апранаць’, г. зн. ’адзетая бульба’, параўн. бульба у мундзірах ’тс’ у адрозненне ад бульбы, якую вараць без лушпін.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лу́плянцы ’бульба ў мундзірах’ (іван., Вешт.), луплёнікі ’ачышчаная вараная бульба’ (ТС). Аддзеепрыметнікавыя ўтварэнні з суфіксамі ‑(е)ц‑ы і ‑ік‑і. Да лупі́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
надзе́жнік, ‑а, м.
Невялікі абрус для накрывання дзежкі-хлебніцы. Па стале белы надзежнік, і на яго насыпана вараная бульба. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
напо́ўніцу, прысл.
Разм. На поўны рот, прагна (есці). А потым як бульба спячэцца, здаволены [верасень], дзьмухае, студзіць і есць напоўніцу... Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
насе́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
Разм. Жан. да насеннік (у 1 знач.). Канюшына-насенка. Бульба-насенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
аку́чаны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад акучыць.
2. у знач. прым. Абгорнуты, абсыпаны зямлёю пры дапамозе акучніка. Акучаная бульба.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Карто́пель ’бульба’ (Жыв. сл., Выг.), да картофель, якое з польск. kartofel < ням. Kartoffel < іт. tartufolo ’труфель’, потым ’бульба’, названая так дзякуючы падабенству да труфеля (Слаўскі, 2, 89).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вары́цца, вару́ся, ва́рышся, ва́рыцца; незак.
1. Гатавацца кіпячэннем на агні.
Булён варыцца.
Бульба варыцца.
2. Падвяргацца апрацоўцы шляхам кіпячэння, плаўлення.
Клей варыцца.
Сталь варыцца.
◊
Варыцца ў сваім (уласным) саку — жыць або працаваць, не падтрымліваючы сувязі з іншымі, не выкарыстоўваючы іх вопыт.
|| зак. звары́цца, звару́ся, зва́рышся, зва́рыцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прыгарэ́ць, 1 і 2 ас. не ўжыв., -ры́ць; зак.
1. Пра печанае, смажанае: трохі абгарэць, абвугліцца.
Бульба прыгарэла.
2. Пра вадкую страву, кашу: пры варцы, кіпячэнні пачаць пахнуць дымам, гарам або прыстаць, прыліпнуць да пасудзіны.
Малако прыгарэла.
Каша прыгарэла да гаршка.
|| незак. прыгара́ць, -а́е і прыга́рваць, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Тушо́нікі ‘тушаная бульба’ (Зайка Кос.; маз., Шатал., Мат. Гом., ПСл), тушо́нікі, тушо́нцы ‘тс’ (Сл. Брэс.), тушо́ні́кі́, тушэ́нкі, тушо́нцы ‘тс’ (ТС). Да тушоны, тушыць 2 (гл.) паводле вядомай на Палессі словаўтваральнай множналікавай мадэлі для назваў страў з бульбы, параўн. смажо́нікі, смажо́нцы ‘смажаная бульба’, соло́нікі, соле́нікі, солёнікі ‘вараная ў салёнай вадзе цэлая чышчаная бульба’ (ТС), паро́нкі ‘адвараная бульба’ (Зайка Кос.) і інш. Магчыма, сюды ж (іранічна?) тушо́нік ‘той, хто тушыць пажар, пажарнік’ (івац., Нар. сл.), да тушыць 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)