Бру́дэр ’няпэўны чалавек’, бру́дэрка ’сатаварышка; жанчына дрэнных паводзін’ (Нас.). З ням. Bruder ’брат’ (аргатычнае слова?). Таго ж паходжання і бру́дэр ’брудны, неахайны’, бру́дэрка ’брудная, неахайная’, якія асацыіраваліся з бруд.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трохро́дны ‘траюрадны’ (Пан.). Па ўзоры двухро́дны брат < ст.-бел. братъ зъ двуродныхъ (двурожоныхъ); двух‑ на месцы дву‑ па аналогіі з займенным скланеннем прыметнікаў (Карскі 2-3, 242). Гл. трох-.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вуй 1 ’дзядзька па маці’ (Янк. БП, 537); ’дзядзька’ (Сцяшк. МГ), ву́йко ’дзядзька, брат маці’ (Бесар.), укр. ву́йко ’дзядзька, брат бацькі’, рус. уй, вуй ’дзядзька, брат маці’, польск. wuj, wujek, чэш. ujec, славац. ujec, ujko, ujo, в.-луж. wuj, н.-луж. hujk, балг. вуйка́, ву́йко, ву́йчо, макед. вујко, серб.-харв. у̏ја̄к, у̏јац, славен. ujěc. Прасл. *ujь — дакладны адпаведнік ст.-прус. awis ’дзядзька’; параўн. таксама літ. avúnas ’дзядзька’, гоц. awō ’баба’, ст.-в.-ням. ô‑heim, ст.-ісл. aue ’пляменнік’, лац. avus ’дзед’, avunculus ’дзядзька’, якія ўзыходзяць да і.-е. *au̯os (au̯i̯os?) (Младэнаў, 74; Фасмер, 4, 155; Махэк₂, 668; Трубачоў, История терм., 81 і наст.; БЕР, 1, 198; Брукнер, 637; Шаур, Etymologie, 47; адносна суфікса ‑jь гл. Слаўскі, SP, 1, 8 і наст.).
Вуй 2 выкл. ’ой’ (Шат.). Гл. уй ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дзя́дзька, ‑і, м.
1. Бацькаў або матчын брат; цётчын муж. Не вярнуўся дадому і татаў брат, дзядзька Пятрусь. Брыль.
2. Дарослы мужчына наогул; зварот да старэйшага ўзростам мужчыны. Тры дзяўчынкі, адна меншая за другую, туліліся да маці, з непасрэднай дзіцячай цікаўнасцю зыркаючы вочкамі на незнаёмых дзядзькоў. Дадзіёмаў. У калідоры стаялі Міколавы аднавяскоўцы — дзядзька Лявон і цётка Тэкля. Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
грашы́шчы, ‑аў; адз. няма.
Разм. Вялікая сума грошай. Такімі грашышчамі варочае. □ О то, брат, горад! от дамішчы, О то дзе сыпалі грашышчы! Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
настраля́цца, ‑яюся, ‑яешся, ‑яецца; зак.
Разм. Пастраляць многа, уволю. [Ціхон:] — Настраляўся я, брат, за свой век. А тут ніяк не мог узняць стрэльбы. Паслядовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пачу́хваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго-што.
Разм. Час ад часу, злёгку чухаць. — А! брат ты мой! — ахаў Пракоп ды пачухваў патыліцу. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
траю́радны, ‑ая, ‑ае.
Які знаходзіцца ў сваяцкіх адносінах у трэцім калене па дзеду або бабе, па прадзеду або прабабцы. Траюрадны брат. Траюрадная сястра.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Кампура́т ’раўня, роўны каму-небудзь’ (стаўбц., Жыв. сл.). Відавочна, ў выніку кантамінацыі слоў кампан (гл.) і польск. kamrat ’калега, таварыш’ (> *кам(у)рад, параўн. польск. дыял. kombrat з ад’ідэацыяй да brat ’брат’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
здараве́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; незак.
Станавіцца здаравейшым. — Няма мне, брат, дзе разгарнуцца. А я гэтую гаспадарку так люблю, што проста здаравею каля яе. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)