цэ́ліцца, -люся, -лішся, -ліцца; незак.
1. Накіроўваць зброю на каго-, штон.
Ц. ў мішэнь.
2. перан. Мець намер завалодаць чым-н., заняць якое-н. становішча.
Ц. на выгаднае месца па службе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цэ́ліцца
дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, зваротны, 2-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
цэ́люся |
цэ́лімся |
| 2-я ас. |
цэ́лішся |
цэ́ліцеся |
| 3-я ас. |
цэ́ліцца |
цэ́ляцца |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
цэ́ліўся |
цэ́ліліся |
| ж. |
цэ́лілася |
| н. |
цэ́лілася |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
цэ́лься |
цэ́льцеся |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
цэ́лячыся |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
цэ́ліцца несов., прям., перен. це́литься; ме́титься
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
цэ́ліцца, ‑люся, ‑лішся, ‑ліцца; незак.
1. Накіроўваць стрэл, удар у каго‑, што‑н. Бяры, мілы, Трохлінейку, два падсумкі, патранташ, Цэлься ворагу ў сэрца, не прамаж. Крапіва. Анісім доўга і пільна цэліўся і стрэліў дуплетам. Сачанка. Ён [дзядзька] прымасціўся бачком на валун, Біў па зубілу, як быццам не цэліўся. Лужанін. // Імкнуцца зрабіць што‑н., накіроўвацца на пэўнае дзеянне. Галасок ужо зноў трымаў у руцэ чарку,.. цэліўся чокнуцца з Клаўдзяй. Савіцкі. Лістам сцелецца, а ўкусіць цэліцца. Прымаўка.
2. перан. Мець на ўвазе каго‑, што‑н.; мець намер завалодаць чым‑н., заняць якое‑н. становішча. Сынок Станіслава Крукоўскага Роберт яшчэ пры .. Пілсудскім усё маё золата ў Варшаве праглынуў і цяпер, кажуць, ужо на фальварак цэліцца. Бажко.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ме́титьсяII (целиться) цэ́ліцца, ме́ціцца, ме́рыцца.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
цэ́ліць, -лю, -ліш, -ліць; зак. і незак.
1. незак. Тое, што і цэліцца; цадяць.
Ц. у зайца з ружжа.
Ц у начальнікі.
2. зак. Трапіць, папасці (разм.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
це́литься несов.
1. цэ́ліцца;
2. перен. ме́ціць, ме́ціцца, ме́рыцца, наме́рвацца.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Вы́гада 1 ’разлік’ (БРС, Касп., Яруш., Шат.) і выго́да ’тс’ (Шат.), укр. ви́года, рус. вы́года. Ад выгадаць ’мець прыбытак’, што да гадзіць ’пападаць, цаляць’ (гл.); параўн. рус. дыял. годи́ть ’мерыцца, цэліцца’, серб.-харв. га́ђати ’цэліцца, страляць, кідаць’ і інш.
Вы́гада 2 (БРС) ’раскоша, прыемнасць’ (Касп.); ’паша’, рус. ’угодье’ (Мядзв.: «Выгадай або пашай называецца ўся прастора памешчыцкай зямлі, куды сялянам дазваляецца ганяць жывёлу, за што яны павіяны адрабляць у памешчыка пэўны час»). Гл. выгода.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
слупяне́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; незак.
Разм. Траціць здольнасць рухацца; заміраць, нямець ад моцнага ўзрушэння, хвалявання і пад. Усе адразу слупянеюць — у руках хлопчыка чалавечы чэрап. Асіпенка. — Рукі ўгору! — камандуе Сяргей і, выхапіўшы з кішэні новенькі наган, цэліцца ў акно. Хлопцы слупянеюць. Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ме́ціцца 1, мечуся, мецішся, меціцца; незак.
1. у каго-што і без дап. Цэліцца. Меціцца ў цэль.
2. Мець намер, намервацца зрабіць што‑н. Сядзібу нашу прыгледзеў сусед недалёкі, на ёй паставіць меціўся хату для зяця. Барадулін.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Намячацца. Брыгада не дайшла яшчэ да месца, дзе меціцца перашыўка палатна, як дождж лінуў нібы з вядра. Навуменка.
ме́ціцца 2, меціцца; незак.
Зал. да меціць 2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)