цэ́лае

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, субстантываваны, ад’ектыўнае скланенне

адз.
н.
Н. цэ́лае
Р. цэ́лага
Д. цэ́ламу
В. цэ́лае
Т. цэ́лым
М. цэ́лым

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, sbm2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

цэ́лае сущ. це́лое;

адзі́нае ц. — еди́ное це́лое;

◊ у цэ́лым — в це́лом

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

цэ́лы, -ая, -ае.

1. Такі, ад якога нічога не аддзелена.

На чыстым абрусе ляжаў ц. бохан хлеба.

2. Які поўнасцю ахоплівае што-н. (пра адрэзак часу, месца, прастору).

Ц. тыдзень.

Калона расцягнулася на цэлую вярсту.

3. Аб вялікай колькасці. вялікіх памерах, аб’ёме чаго-н.

Ц. кавалак сала.

Цэлая гара камення.

Ц. мех бульбы.

4. Не пашкоджаны, не знішчаны, не сапсаваны; не зношаны.

Пасля пажару у́ вёсцы хата засталася цэлая.

Чаравікі былі старыя, але цэлыя.

5. Не паранены, здаровы.

Ц. вярнуўся з вайны.

6. у знач. наз. цэ́лае, -ага, н. Што-н. адзінае, непадзельнае.

Адзінае ц.

○

Цэлы лік або цэ́лае — лік. які складаецца з цэлых адзінак, які не мае дробу.

◊

У цэлым —

1) ва ўсёй сукупнасці. цалкам;

2) увогуле, без падрабязнасцей.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

цэ́лы

прыметнік, якасны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. цэ́лы цэ́лая цэ́лае цэ́лыя
Р. цэ́лага цэ́лай
цэ́лае		 цэ́лага цэ́лых
Д. цэ́ламу цэ́лай цэ́ламу цэ́лым
В. цэ́лы (неадуш.)
цэ́лага (адуш.)		 цэ́лую цэ́лае цэ́лыя (неадуш.)
цэ́лых (адуш.)
Т. цэ́лым цэ́лай
цэ́лаю		 цэ́лым цэ́лымі
М. цэ́лым цэ́лай цэ́лым цэ́лых

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

касмало́гія, -і, ж.

Вучэнне пра Сусвет як пра адзінае цэлае.

|| прым. касмалагі́чны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

це́лое сущ., в разн. знач. цэ́лае, -лага ср.;

архитекту́рное це́лое архітэкту́рнае цэ́лае;

◊

в це́лом у цэ́лым;

в о́бщем и це́лом уво́гуле, нао́гул.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

бяззлу́чнікавы, -ая, -ае.

У граматыцы: звязаны ў сінтаксічнае цэлае без дапамогі злучнікаў.

Складаны б. сказ.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

выцалё́ўваць

‘складаць цэлае з кавалкаў’

дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. выцалё́ўваю выцалё́ўваем
2-я ас. выцалё́ўваеш выцалё́ўваеце
3-я ас. выцалё́ўвае выцалё́ўваюць
Прошлы час
м. выцалё́ўваў выцалё́ўвалі
ж. выцалё́ўвала
н. выцалё́ўвала
Загадны лад
2-я ас. выцалё́ўвай выцалё́ўвайце
Дзеепрыслоўе
цяп. час выцалё́ўваючы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

заманалі́ціць

‘урабіць, уставіць, умураваць, аб'яднаць што-небудзь у адно цэлае’

дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. заманалі́чу заманалі́цім
2-я ас. заманалі́ціш заманалі́ціце
3-я ас. заманалі́ціць заманалі́цяць
Прошлы час
м. заманалі́ціў заманалі́цілі
ж. заманалі́ціла
н. заманалі́ціла
Загадны лад
2-я ас. заманалі́ць заманалі́цьце
Дзеепрыслоўе
прош. час заманалі́ціўшы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

заманалі́чваць

‘урабляць, устаўляць, умуроўваць, аб'ядноўваць што-небудзь у адно цэлае’

дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. заманалі́чваю заманалі́чваем
2-я ас. заманалі́чваеш заманалі́чваеце
3-я ас. заманалі́чвае заманалі́чваюць
Прошлы час
м. заманалі́чваў заманалі́чвалі
ж. заманалі́чвала
н. заманалі́чвала
Загадны лад
2-я ас. заманалі́чвай заманалі́чвайце
Дзеепрыслоўе
цяп. час заманалі́чваючы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)