це́раз

прыназоўнік

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

це́раз, прыназ. з В.

1. Упоперак чаго-н., з аднаго боку на другі.

Перайсці ц. вуліцу.

Пабудаваць пераправу ц. раку.

2. Паверх чаго-н.

Пераскочыць ц. плот.

3. Праз, скрозь што-н. (пры назвах прадметаў, асяроддзя, праз якія хто-, што-н. праходзіць, пранікае).

Ісці ц. лес.

Залезці ц. акно.

Ц. шыбы ледзь прасочвалася святло.

4. Пры дапамозе каго-, чаго-н.

Перадаць прывітанне ц. знаёмага.

5. Праз некаторы час або праз некаторую адлегласць пасля чаго-н.

Сустрэліся ц. год.

Дрэўцы раслі ц. кожныя дзесяць метраў.

6. Па якой-н. прычыне, па віне каго-н.

Ц. яго многія пацярпелі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

це́раз предлог с вин.

1. в разн. знач. че́рез;

пераступі́ць ц. паро́г — шагну́ть че́рез поро́г;

прайсці́ ц. лес — пройти́ че́рез лес;

ра́дасць лье́цца ц. край — ра́дость льётся че́рез край;

афо́рміць спра́ву ц. банк — офо́рмить де́ло че́рез банк;

пісьмо́ прыйшло́ ц. ты́дзень — письмо́ пришло́ че́рез неде́лю;

друкава́ць ц. два інтэрва́лы — печа́тать че́рез два интерва́ла;

2. (выше, более чего-л.) сверх (чего), че́рез;

працава́ць ц. сі́лу — рабо́тать сверх сил (че́рез си́лу);

3. (по причине, по вине кого-, чего-л.) из-за, че́рез;

ц. яго́ мно́гія пацярпе́лі — из-за (че́рез) него́ мно́гие пострада́ли;

4. обл. (для обозначения времени по отношению к какой-л. поре суток) по (чём), по́сле (чего);

дождж ішо́ў на́ват ц. по́ўдзень — дождь шёл да́же пополу́дни (по́сле полу́дня);

было́ ц. по́ўнач — бы́ло по́сле полу́ночи;

◊ ц. галаву́ — (чыю) че́рез го́лову (чью);

валі́ць ц. пень кало́ду — вали́ть че́рез пень коло́ду;

ц. го́рла — сверх ме́ры;

ц. хлеб ды хле́ба шука́ць — погов. от добра́ добра́ не и́щут;

пя́тае ц. дзяся́тае — пя́тое че́рез деся́тое

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

це́раз, прыназ. з В.

Спалучэнне з прыназоўнікам «цераз» выражае:

Прасторавыя адносіны

1. Ужываецца пры абазначэнні якой‑н. прасторы, месца і пад., упоперак якіх што‑н. размяшчаецца, з аднаго боку на другі, ад аднаго краю да другога адбываецца рух, дзеянне. Правесці атрад цераз балота. Перайсці цераз вуліцу. Пераплыць цераз мора. □ Колькі сілы цягнуць санкі Цераз пушчы, цераз горы, Цераз рэкі і азёры, Без дарогі, без шляхоў Адзінаццаць пар ласёў. А. Александровіч. Вялі прасторныя шляхі Цераз балоты, Цераз нетры, Цераз пяскі пустынь сухіх. Глебка. // Паказвае на паўтарэнне чаго‑н. на тых або іншых прамежках прасторы. Слупкі стаялі цераз кожныя пяць метраў. / У выразах «цераз плячо», «цераз плечы», «цераз спіну» і пад. Перакінуў цераз плечы ранец І падаўся доктар са двара. Звонак. Няцяжка.. [Нікіфаровічу] ўявіць і сябе малога, з парэпанымі нагамі, у зрэбных штоніках і з зашмальцаваным паскам цераз спіну. Броўка.

2. Ужываецца пры абазначэнні месца або прадмета і пад., паверх якіх накіравана дзеянне або рух. Пераскочыў цераз ручаёк. Перакінуць цераз мяжу. Пераляцець цераз дах. □ Вялікі каменны мост цераз раку быў узарваны. Лынькоў. // (у спалучэнні з наз. «мера», «сіла» і пад.). Ужываецца для абазначэння звыш нормы, меры, мяжы і пад. Падняць цераз сілу. □ Цераз сілу і конь не вязе. З нар. // Паверх краёў. Цераз халяўкі набераце вады поўныя чаравікі. Калюга.

3. Ужываецца пры назвах асяроддзя, прадмета, праз якія хто‑, што‑н. праходзіць, пранікае. Водсвет полымя цераз паддувала, цераз шчылінкі ў дзверцах падаў на падлогу пучкамі. Шамякін. Непрыветна цераз вокны ночка пазірае. Колас.

Часавыя адносіны

4. Ужываецца пры ўказанні на прамежак часу, пасля якога што‑н. адбываецца. Прыехаў цераз два гады. Цераз пяць мінут перапынак скончыцца. □ Гэта к ёй [Карменсіце] — Недаступна далёкай — Як бацькоўскі да сына доўг, Незвычайныя словы Блока Перайшлі цераз горы гадоў. Глебка. // Паказвае на паўтарэнне чаго‑н. у тыя або іншыя прамежкі часу. Дзяжурыў цераз дзень.

5. Абл. Ужываецца для абазначэння часу ў адносінах да пары сутак. У той дзень у нас на полі работы не было: з самага рання і аж цераз поўдзень ішоў дождж перагонамі. Чорны.

Аб’ектныя адносіны

6. Ужываецца пры ўказанні на асобу, прадмет, з дапамогай або пры пасрэдніцтве якіх што‑н. адбываецца. Перадаць цераз суседа. □ Шлях ваш у заўтра — цераз калгас. Крапіва.

Прычынныя адносіны

7. Ужываецца для ўказання на прычыну ці падставу чаго‑н. Аслабеў цераз хваробу. □ [Пракоп:] — Які з майго Яўгена мужчына. Ажаніўся і тое, можна сказаць, цераз мяне. Баранавых.

•••

Пятае цераз дзесятае гл. пяты.

Цераз верх наліць (насыпаць) гл. паліць.

Цераз верх перці гл. перці.

Цераз галаву чыю гл. галава.

Цераз горла валіцца гл. валіцца.

Цераз край гл. край ​1.

Цераз пень калоду гл. пень.

Цераз сябе браць гл. браць.

Цераз хлеб ды хлеба шукаць гл. шукаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

цераз, праз, скрозь

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

перадзыга́ць

‘перадзыгаць каго-небудзь, што-небудзь (перадзыгаць парог) і праз каго-небудзь, што-небудзь, цераз каго-небудзь, што-небудзь (перадзыгаць цераз агонь)’

дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. перадзыга́ю перадзыга́ем
2-я ас. перадзыга́еш перадзыга́еце
3-я ас. перадзыга́е перадзыга́юць
Прошлы час
м. перадзыга́ў перадзыга́лі
ж. перадзыга́ла
н. перадзыга́ла
Загадны лад
2-я ас. перадзыга́й перадзыга́йце
Дзеепрыслоўе
цяп. час перадзыга́ючы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

перажы́гнуць

‘перажыгнуць каго-небудзь, што-небудзь (перажыгнуць парог) і праз каго-небудзь, што-небудзь, цераз каго-небудзь, што-небудзь (перажыгнуць цераз агонь)’

дзеяслоў, пераходны/непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. перажы́гну перажы́гнем
2-я ас. перажы́гнеш перажы́гнеце
3-я ас. перажы́гне перажы́гнуць
Прошлы час
м. перажы́гнуў перажы́гнулі
ж. перажы́гнула
н. перажы́гнула
Загадны лад
2-я ас. перажы́гні перажы́гніце
Дзеепрыслоўе
прош. час перажы́гнуўшы

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

перале́зці, -зу, -зеш, -зе; -е́з, -е́зла; -е́зь; зак., што і цераз што.

Перамясціцца, карабкаючыся цераз што-н.

П. плот (цераз плот).

|| незак. перала́зіць, -ла́жу, -ла́зіш, -ла́зіць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

перакулі́цца, -кулю́ся, -ку́лішся, -ку́ліцца; зак. (разм.).

1. Перавярнуцца дном, нізам уверх ці паваліцца набок, на спіну, абярнуцца.

Павозка перакулілася.

2. цераз што. Перавярнуцца цераз галаву або перакуліцца цераз каго-, што-н.

П. цераз плот.

|| незак. пераку́львацца, -аюся, -аешся, -аецца.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

пераве́сіцца, -ве́шуся, -ве́сішся, -ве́сіцца; зак.

Звесіцца (у 1 знач.) цераз што-н.

П. цераз плот.

|| незак. пераве́швацца, -аюся, -аешся, -аецца.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)