ца́рскі, -ая, -ае.
1. гл. цар.
2. Які адносіцца да манархіі на чале з царом.
Царская Расія.
Ц. рэжым.
3. перан. Вельмі багаты, раскошны.
Ц. абед.
○ Царская гарэлка — сумесь салянай і азотнай кіслот, якая растварае золата, плаціну і іншыя металы.
Царскія дзверы — пярэднія дзверы ў царкоўным іканастасе, што вядуць у алтар.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ца́рскі в разн. знач. ца́рский;
ц. ўказ — ца́рский ука́з;
ц. рэжы́м — ца́рский режи́м;
~кая раско́ша — ца́рская ро́скошь;
○ ~кая гарэ́лка — хим. ца́рская во́дка;
~кія дзве́ры — церк. ца́рские врата́;
◊ ц. абе́д — ца́рский обе́д;
~кі стол — ца́рский стол
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ца́рскі, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да цара, належыць яму. Царская карона. Царскі тытул. // Звязаны роднаснымі адносінамі з царом. Тут паказвалі на князёўну царскай крыві — на ёй была дыядэма. Самуйлёнак.
2. Які адносіцца да палітычнага рэжыму на чале з царом. Царскае самадзяржаўе. Царскі рэжым. □ Царскае самаўладства не лічылася з духоўнымі запатрабаваннямі народа і ўсяляк перашкаджала развіццю беларускай культуры, друкаванню кніг на роднай мове, не прызнавала нават і існавання самой мовы беларусаў. Суднік. Калісьці даўняю часінай, Пад царскім гнётам і ярмом Мая цудоўная краіна Была магілай і турмой. Глебка. // Звязаны з перыядам царызму. А ён [Сяргей Карага], па праўдзе сказаць, яшчэ і не жыў. То бадзянні па астрогах у царскія часы, то работа ў падполлі, то гэтая вайна... Колас. // Які мае такі палітычны рэжым. Была Расія царскіх дзён, А дні былі, як ночы; Душыў бязлітасны прыгон. Купала. // Пра грошы царскіх часоў. Пакуль Міхась корпаўся, завязваючы ў клунак сваю цывільную вопратку, да яго падышоў Крываручка і ціхачом дастаў з кішэні дзве царскія сторублёўкі, усунуў яму ў кішэню. — Гэта ад мяне перадай. Машара.
3. перан. Вельмі багаты, раскошны; як у цара. — Ідзі запрагай каня, — сказаў Ян, — і прыязджай забіраць лён. — У гэтым годзе, брат, лён у цябе царскі. Чарнышэвіч. [Бацька:] — Сёння ў нас, маці, царская вячэра! Гамолка. І вінаграднік, ветрам абласканы, Спяліў пад небам царскія плады. Чэрня. / у жарт. ужыв. [Коля:] — Трэба зрабіць палаці, нацягаць туды травы, густа выкласці, і пасцеля, брат, будзе царская. Спі і радуйся. Ставер. — Вядома, работа не царская, — пажартаваў .. [Сцяпан], з крэктам узнімаючы рыдлёўку, — але грашавітая. Савіцкі.
•••
Царская гарэлка гл. гарэлка.
Царскія дзверы гл. дзверы.
Царскі абед гл. абед.
Царскі стол гл. стол.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цар, -а́, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. Тытул манарха ў некаторых краінах, а таксама асоба, якая мае такі тытул.
2. перан., каго-чаго. Першы, лепшы ў якіх-н. адносінах сярод сабе падобных.
Леў — цар звяроў.
◊
Без цара ў галаве хто (разм.) — пра неразумнага, дурнаватага чалавека.
|| памянш.-зніж. царо́к, -рка́, -ркі́, -рко́ў, м. (да 1 знач.).
|| ж. цары́ца, -ы, мн. -ы, -ры́ц.
|| прым. царо́ў, -о́ва (да 1 знач.) і ца́рскі, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
двор², двара́, мн. двары́, дваро́ў, м.
У манархічных краінах: манарх і яго прыбліжаныя.
Царскі д.
Быць пры двары.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сано́ўнік, -а, мн. -і, -аў, м. (уст.).
Асоба, якая мае высокі чын, сан.
Царскі с.
|| ж. сано́ўніца, -ы, мн. -ы, -ніц.
|| прым. сано́ўніцкі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сан, -у, мн. -ы, -аў, м.
1. Званне, звязанае з пачэсным становішчам, высокай пасадай (кніжн.).
Царскі с.
С. пасла.
2. Званне духоўнай асобы ў хрысціянскай рэлігіі.
Духоўны с.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
высоча́йший
1. найвышэ́йшы;
2. уст. найвысачэ́йшы; імпера́тарскі; ца́рскі.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ца́рский в разн. знач. ца́рскі;
ца́рское прави́тельство уст. ца́рскі ўрад;
ца́рские по́чести ца́рскія ўшанава́нні;
ца́рская во́дка хим. ца́рская гарэ́лка.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
талмуды́ст, ‑а, М ‑сце, м.
1. Паслядоўнік вучэння, выкладзенага ў талмудзе; тлумачальнік талмуда.
2. перан. Схаласт, начотчык. — Я талмудыстам ніколі не быў і ў такія тонкасці не ўдаюся. І следчы не будзе праводзіць мяжы паміж выразамі «царскі лад» і «царскі рэжым», — адказаў Нічыпар. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)