ушчамі́ць, -чамлю́, -чэ́міш, -чэ́міць; -чэ́млены; зак., каго-што.
1. Сціснуўшы, зашчаміць.
У. палец у дзверы.
2. перан. Абмежаваць у чым-н.
У. каго-н. у правах.
У. самалюбства.
3. перан. Паставіць у няёмкае становішча.
|| незак. ушчамля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е і ушчэ́мліваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ушчамі́ць
дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
ушчамлю́ |
ушчэ́мім |
| 2-я ас. |
ушчэ́міш |
ушчэ́міце |
| 3-я ас. |
ушчэ́міць |
ушчэ́мяць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
ушчамі́ў |
ушчамі́лі |
| ж. |
ушчамі́ла |
| н. |
ушчамі́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
ушчамі́ |
ушчамі́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
ушчамі́ўшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
ушчамі́ць сов.
1. прищеми́ть, ущеми́ть, защеми́ть;
у. па́лец у дзве́ры — прищеми́ть (ущеми́ть, защеми́ть) па́лец две́рью;
2. перен. ущеми́ть;
у. у права́х — ущеми́ть в права́х;
у. самалю́бства — ущеми́ть самолю́бие
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ушчамі́ць, ушчамлю, ушчэміш, ушчэміць; зак., каго-што.
1. Заціснуць, сціснуць з двух бакоў; зашчаміць. Ушчаміць палец. □ [Сабака] кідаўся на вароты, на шчыльныя веснічкі, і ўжо не брахаў, а сычэў, нібы яму хвост ушчамілі. Сабаленка. // Сціснуць у клюшні, ушчыпнуць. Страшны рак быў, грозны рак, Як ушчэміць — будзе знак. Колас. // Уціснуць, усунуць паміж чаго‑н. Каб дзікі звер не нішчыў пасеваў, яшчэ пры цары павялося гарадзіць ад лесу поле такім густым частаколам, што парася галаву не ўшчаміла б. Карпюк.
2. Разм. Запрэгчы. Тады Даніла Шчупак ушчаміў у аглоблі Мышака і выехаў у Луцішчы на кірмаш. Баранавых. [Бацька:] — От ушчаміў коніка і прывёз воз галля. Ракітны. А калі надышоў адвячорак і пасыпаліся фурманкі на Заброддзе, не сцярпеў Верамейчык: ушчаміў кабылу ў аглоблі і па хвасце — услед за людзьмі. Крапіва.
3. перан. Абмежаваць (чые‑н. магчымасці, правы і пад.). Ушчаміць у правах. Ушчаміць самалюбства. // Паставіць у няёмкае становішча. І змоўклі ўсе адразу ў хаце: Як адказаць? З чаго пачаці? — Ага! — Тут хлопцы падхапілі: — Цяпер і мы вас ушчамілі. Колас.
•••
Ушчаміць хвост каму — абмежаваць свабоду дзеяння, учынкаў каго‑н.; паставіць у нязручнае або нявыгаднае становішча.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ушчэ́мліваць гл. ушчаміць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
паўшчэ́мліваць, -аю, -аеш, -ае; зак., каго-што.
Ушчаміць усіх, многіх або ўсё, многае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ушчамля́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе.
Незак. да ушчаміць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ушчэ́мліваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае.
Незак. да ушчаміць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ушчамле́нне, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. ушчамляць — ушчаміць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
наступі́ць¹, -туплю́, -ту́піш, -ту́піць; зак.
Ступіць, стаць на каго-, што-н.
Н. на камень.
◊
Наступіць на нагу каму — ушчаміць чые-н. інтарэсы.
|| незак. наступа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)