уткну́цца

дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, зваротны, 1-е спражэнне

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. уткну́ся уткнё́мся
2-я ас. уткне́шся уткняце́ся
3-я ас. уткне́цца уткну́цца
Прошлы час
м. уткну́ўся уткну́ліся
ж. уткну́лася
н. уткну́лася
Загадны лад
2-я ас. уткні́ся уткні́цеся
Дзеепрыслоўе
прош. час уткну́ўшыся

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

уткну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся; зак., у што.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Убіцца вострым канцом у што-н.

Кап’ё ўткнулася ў зямлю.

2. Ткнуўшыся, уперціся, зарыцца ў што-н.

У. галавой у падушку.

3. перан. Паглыбіцца ў які-н. занятак, уважліва разглядаючы што-н., займаючыся чым-н. (неадабр.).

У. ў кнігу.

4. перан. Умяшацца, прыняць удзел у чым-н. (разм., неадабр.).

Усюды ты ўткнешся.

|| незак. утыка́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

уткну́цца сов.

1. воткну́ться; вонзи́ться; всади́ться;

2. прям., перен. уткну́ться;

у. галаво́ю ў паду́шку — уткну́ться голово́й в поду́шку;

у. ў кні́гу — уткну́ться в кни́гу;

ло́дка ўткну́лася ў бе́раг — ло́дка уткну́лась в бе́рег;

◊ у. но́сам — (у што) уткну́ться но́сом (во что)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

уткну́цца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; ‑нёмся, ‑няцеся; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Убіцца вострым канцом у што‑н., пранікнуць у глыб чаго‑н. Кап’ё ўткнулася ў зямлю. □ Човен уткнуўся носам у пясчаны бераг якраз супраць глыбокага рова. Шамякін.

2. Зарыцца галавой, тварам у што‑н. Жэнька паднялася з зямлі і ўткнулася галавою ў пасцель. Крапіва. // Есці, усунуўшы галаву ў якую‑н. пасудзіну (пра жывёлу). [Мурзік],.. ціха заскуголіўшы, падбег да бляшанкі, уткнуўся ў яе мордачкай і стаў хлябтаць. Капыловіч.

3. перан. Доўга глядзець куды‑н. (у акно і пад.). [Сёмка:] — Толькі хутка пачаў я прыкмячаць, што Аленка мая сумуе. Уткнецца ў акно, быццам на вуліцу пазірае, а сама перад сабою нічога не бачыць. Кандрусевіч. // Не ўзнімаючы вачэй, паглыбіцца ў якую‑н. справу. Уткнуцца ў кнігу.

4. Уперціся ў што‑н. Мікола як уткнуўся тварам у сцяну, так і не павярнуўся. Б. Стральцоў. — Прыехалі! Прыехалі! — усхапілася Ліза і ўткнулася носам у халодную шыбіну. С. Александровіч. — Не пікні! — Дула пісталета ўткнулася.. [Рабушку] ў грудзі. Новікаў. / у перан. ужыв. Сіратліва ўткнуліся ў неба заводскія трубы, вецер не расцягваў ад іх доўгіх хвастоў дыму. Пятніцкі. // Сутыкнуцца з якой‑н. перашкодай. Калі [хлопцы] прайшлі кіламетры са два, то.. зноў ўткнуліся ў балота! Маўр. Цяжка шаргануўшы па пясчанаму дну, уткнуўся ў бераг паром. Аляхновіч.

5. Разм. Улезці, уціснуцца куды‑н. Андрэй згледзеў, што ў кузаве пабіта людзей, не ўткнуцца. Пташнікаў. // перан. Умяшацца, прыняць удзел у чым‑н. — Як? — здзівіўся маёр. — Хто яму дазволіў?.. Усюды.. [Чыжык] уткнецца першым! Няхай. — Нічога я не пісала!.. — буркае Ганька. — Як гэта не пісала. Раскажы няхай.. [Міша] паслухае. Ён-то ўжо табе скажа! — усюды гэта баба Іваніха ўткнецца. Васілевіч.

•••

Уткнуцца носам у што або куды — не адрываючыся, з захапленнем чытаць, пісаць і пад.

Уткнуцца са сваім языком — сказаць што‑н., калі не просяць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

утыка́цца¹ гл. уткнуцца.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

уто́ркнуцца, -нуся, -нешся, -нецца; -ні́ся; зак., у што.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Тое, што і уткнуцца (у 1 знач.).

Кап’ё ўторкнулася ў зямлю.

2. Уперціся, уткнуцца ў што-н.

Лодка ўторкнулася носам у пясок.

У. тварам у падушку.

3. Тое, што і уткнуцца (у 3 знач.).

У. ў газету.

|| незак. уто́рквацца, -аюся, -аешся, -аецца.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

воткну́ться уваткну́цца, уткну́цца, мног. паўтыка́цца.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

паўтыка́цца, 1 і 2 ас. адз. не ўжыв., -а́ецца; -а́емся, -а́ецеся, -а́юцца; зак.

Уткнуцца — пра ўсіх, многіх або ўсё, многае.

Стрэлы паўтыкаліся ў мішэнь.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

паўтыка́цца, ‑аецца; ‑аемся, ‑аецеся, ‑аюцца; зак.

Уткнуцца — пра ўсіх, многіх або пра ўсё, многае. Стрэлы паўтыкаліся ў зямлю.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

уткну́ться разг.

1. (уткнувшись, погрузиться во что-л.) уткну́цца; (спрятаться во что-л.) схава́ць (што ў што);

уткну́ться голово́й в поду́шку уткну́цца галаво́й у паду́шку, схава́ць галаву́ ў паду́шку;

2. (натолкнуться на что-л.) упе́рціся;

3. перен. (сосредоточиться на чём-л., быть поглощённым чем-л.) уткну́цца;

уткну́ться в кни́гу уткну́цца ў кні́гу.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)