усхо́дні

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. усхо́дні усхо́дняя усхо́дняе усхо́днія
Р. усхо́дняга усхо́дняй
усхо́дняе		 усхо́дняга усхо́дніх
Д. усхо́дняму усхо́дняй усхо́дняму усхо́днім
В. усхо́дні (неадуш.)
усхо́дняга (адуш.)		 усхо́днюю усхо́дняе усхо́днія (неадуш.)
усхо́дніх (адуш.)
Т. усхо́днім усхо́дняй
усхо́дняю		 усхо́днім усхо́днімі
М. усхо́днім усхо́дняй усхо́днім усхо́дніх

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

ку́лі, нескл., м.

Чорнарабочы (насільшчык, грузчык) у некаторых усходніх краінах.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

тыя́ра, -ы, мн. -ы, тыя́р, ж.

1. Галаўны ўбор усходніх цароў у старажытнасці.

2. Галаўны ўбор Рымскага Папы.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

падзіша́х, ‑а, м.

Тытул манарха ў некаторых усходніх краінах. // Асоба, якая мае гэты тытул.

[Перс. pādišah — цар.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

тыя́ра, ‑ы, ж.

1. Галаўны ўбор старажытных усходніх цароў, жрацоў. Тыяра егіпецкіх фараонаў.

2. Галаўны ўбор рымскага папы.

[Грэч. tiara.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

цётухна, ‑ы, ж.

1. Ветлівы зварот да цёткі, дарослай жанчыны наогул. [Слімак:] — Можа б вы, цётухна, чаго гарачага мне далі? Лынькоў.

2. У даўніх павер’ях усходніх і заходніх славян — надпрыродная істота, якая ўвасабляла трасцу або ліхаманку.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

фе́ска, ‑і, ДМ фесцы; Р мн. ‑сак; ж.

Шапачка ў форме ўсечанага конуса з кутасом, якая з’яўляецца часткай нацыянальнага касцюма ў некаторых усходніх краінах. Да Тапурыя падышоў нейкі турэцкі начальнік і, трымаючы руку каля сваёй чырвонай фескі, нешта запытаў. Самуйлёнак.

[Ад геаграфічнай назвы.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

По́люс ’пункт перасячэння з паверхняй уяўнай восі вярчэння Зямлі’ (ТСБМ). З лац. polus ’тс’ < грэч. πόλος ’паваротны пункт, вось вярчэння’, ужо ў Арыстоцеля — πόλος αρκτικος і πόλος ανταρκτικος (Ванякова, Зб. Слаўскаму, 220). Увёў ва ўжытак усходніх славян Ілля Капіевіч (Сацута, PC, 1997, 11. 88).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Бато́г ’бізун’ (Тарн.), бату͡ог (Бесар.). Укр. баті́г ’тс’, рус. бато́г, польск. batog, чэш. batoh. Лічыцца вытворным ад бат (гл.). Фасмер, 1, 134; Шанскі, 1, Б, 56–57; Слаўскі, 1, 28. Але ёсць думкі аб запазычанні гэтага слова з усходніх моў, што не пераконвае (Фасмер, там жа).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Тыя́ра ‘галаўны ўбор старажытных усходніх цароў; мітра Рымскага Папы’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Ласт.). Праз ст.-рус., царк.-слав. тиара (з XI ст.) запазычана са ст.-грэч. τιάρα ‘галаўны ўбор персідскіх цароў, чалма’, куды трапіла з персідскай мовы (Фасмер, 4, 55; ЕСУМ, 5, 577; Голуб-Ліер, 462). Для беларускай назвы магчыма пасрэдніцтва лац. tiāra ‘мітра’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)