сте́ржень м.

1. техн. стры́жань, -жня м., шпень, род. шпяня́ м.; прут, род. пру́та м.;

металли́ческий сте́ржень металі́чны стры́жань (прут, шпень);

поршнево́й сте́ржень по́ршневы шпень (прут);

2. (нарыва) разг. стры́жань, -жня м.;

сте́ржень чи́рья стры́жань ску́лы;

3. перен. (основа) асно́ва, -вы ж.; стры́жань, -жня м.;

сте́ржень всей рабо́ты асно́ва ўсёй рабо́ты.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ми́на​IV (стержень карандаша) мі́на, -ны ж.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

шпень, род. шпяня́ м., тех. сте́ржень

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

стры́жань, -жня м.

1. (дерева, моркови и т.п.) сердцеви́на ж.; сте́ржень;

2. тех. сте́ржень;

3. тех. серде́чник;

4. (течение) стре́жень;

5. перен. (основа) сте́ржень

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прут м.

1. прут;

2. тех. прут, сте́ржень

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

гвозд (род. гвазда́) м. деревя́нный и́ли желе́зный гвоздь; сте́ржень;

◊ г. сезо́на — гвоздь сезо́на

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

за́гваздка ж.

1. (стержень, затычка) чека́;

2. перен. (помеха) загво́здка, запята́я;

у чым тут з.? — в чём тут загво́здка?

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

штыль I, род. шты́лю м., мор. штиль;

○ мёртвы ш. — мёртвый штиль

штыль II, род. шты́ля м.

1. о́стрый сте́ржень;

2. тех. шип

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Стры́жань ‘асяродак, сарцавіна расліны’, ‘згустак гною ў нарыве’, ‘вось або апора чаго-небудзь’, ‘сярэдзіна ракі, быстрыня’ (ТСБМ, Варл.), ‘асяродак нарыва’, ‘сарцавіна смалістага дрэва або смалісты сук’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘сарцавіна’, ‘шчыльная драўніна’, ‘палена’, ‘асяродак (у морквы)’, ‘адросткі пяра пасля лінькі птушак’, ‘згустак малака’ (Сл. ПЗБ), ‘стрыжань дрэва’, ‘асяродак скулы’, ‘быстрыня; незамерзлае месца ў рацэ’ (Бяльк., Сцяшк.), ‘асяродак у хвоі’, ‘бруд, гной у нарыве’ (Янк. 1, Сл. Брэс.), ‘самае глыбокае месца ў возеры, рацэ’, ‘згустак гною ў нарыве’ (Растарг.), ‘стрыжань скулы’ (кіраў., нараўл., Шатал.; Юрч. Вытв.), ‘стрыжань дрэва, нарыва’ (ТС, Шымк. Собр., Касп.), стры́жэнь ‘моцны струмень у цячэнні ракі’ (ТС), ‘агрэх’ (ПСл), стрыжэ́нь ‘галоўны корань дрэва’ (Сцяшк.), стрыжі́нь ‘смалістае дрэва’ (кам., Ск. нар. мовы), стрыжо́нак ‘стрыжань (дрэва, нарыва)’ (Мат. Гом.), стрыжэ́ністый ‘з тонкім слоем абалоні (пра дровы)’ (Сл. Брэс.; лун., Шатал.). Параўн. укр. стри́жень ‘стрыжань (дрэва, скулы, ракі)’, рус. сте́ржень ‘тс’, ‘стрыжань у механізмах’, стре́жень ‘быстрыня ў рацэ’, рус.-ц.-слав. стрьжень ‘сарцавіна’, ц.-слав. стържьнь ‘тс’, польск. rdzeń, zdrżeń, чэш. stržeň ‘стрыжань нарыва’, славац. stržeň ‘сарцавіна дрэва; мядовы сот’, серб.-харв. стр̏ж ‘сарцавіна’, харв. старое stržen ‘тс’, славен. stržên ‘стрыжань дрэва, нарыва, ракі’, макед. срж ‘касцявы мозг; сарцавіна’. Прасл. *strьženь або *strьžьnь (рэканструкцыя Фасмера, 3, 757–758), роднаснае ст.-прус. strigeno ‘мозг’, далей, швед. streke ‘стрыжань цячэння’ (*strikan‑); гл. Траўтман, 290; Мее, Études, 432. Фасмер (там жа) першасным значэннем слова лічыць ‘сарцавіна’. Бязлай (Eseji, 138) фармальныя адрозненні тыпу рус. стержень ‘асяродак’ і стрежень ‘быстрыня’ лічыць неістотнымі, паколькі яны ўзаемазамяняльныя і адлюстроўваюць старыя (мажліва, яшчэ даславянскія) адрозненні ў даўжыні. Сной (у Бязлай, 3, 336–337) рэканструюе прасл. *strьžę, Р. скл. *strьžene, В. скл. *strьženь ‘сярэдзіна рачнога патока’, якое, на яго думку, узыходзіць да прасл. *strigti ‘стрыгчы’, з семантычным развіццём ‘нешта адрэзанае’ > ‘стужка, паласа’ > ‘рачны паток’. Значэнні ‘стрыжань дрэва, нарыва’ ён тлумачыць як метанімічны перанос ‘сярэдзіна рачнога патока’ > ‘сярэдзіна ствала дрэва, нарыва і да т. п.’. Гл. яшчэ Сной₁, 617; ЕСУМ, 5, 441 (разглядаюцца як амонімы стрижень 1, 2 ‘асяродак’, ‘быстрыня ў рацэ’).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

асно́ва ж.

1. в разн. знач. основа́ние ср.;

а. буды́нка — основа́ние зда́ния;

а. трохвуго́льніка — мат. основа́ние треуго́льника;

во́дныя ~вы — хим. во́дные основа́ния;

2. (базис) осно́ва;

эканамі́чная а. — экономи́ческая осно́ва;

3. грам. осно́ва;

а. сло́ва — осно́ва сло́ва;

4. текст. осно́ва; (наснованная пряжа) сно́вка;

5. (внутренняя опорная часть предмета) осно́ва, скеле́т м., сте́ржень м.;

6. только мн. осно́вы;

~вы хі́міі — осно́вы хи́мии;

7. только мн. (основание, принцип) нача́ла;

8. только мн. перен. усто́и;

сяме́йныя ~вы — семе́йные усто́и;

◊ пало́жаны ў ~ву — поло́женный в осно́ву;

палажы́ць у ~ву (у ~ву асно́ў) — положи́ть во главу́ угла́;

залажы́ць (закла́сці) ~вы — заложи́ть осно́вы

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)