рэ́дзька, -і, ДМ рэ́дзьцы, ж.
Караняплод з тоўстым і светлым (у цёмнай скурцы) коранем, з гаркаватым вострым смакам і пахам.
◊
Як горкая рэдзька (разм.) — вельмі, надта (надакучыць, абрыднуць).
|| прым. рэ́дзечны, -ая, -ае і рэ́дзькавы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Рэ́дзька
назоўнік, уласны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
| Н. |
Рэ́дзька |
| Р. |
Рэ́дзькі |
| Д. |
Рэ́дзьцы |
| В. |
Рэ́дзьку |
| Т. |
Рэ́дзькай
Рэ́дзькаю |
| М. |
Рэ́дзьцы |
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
рэ́дзька
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
рэ́дзька |
рэ́дзькі |
| Р. |
рэ́дзькі |
рэ́дзек |
| Д. |
рэ́дзьцы |
рэ́дзькам |
| В. |
рэ́дзьку |
рэ́дзькі |
| Т. |
рэ́дзькай
рэ́дзькаю |
рэ́дзькамі |
| М. |
рэ́дзьцы |
рэ́дзьках |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
рэ́дзька ж. ре́дька;
◊ горш за го́ркую рэ́дзьку — ху́же го́рькой ре́дьки;
хрэн за рэ́дзьку не саладзе́йшы — погов. хрен ре́дьки не сла́ще
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
рэ́дзька, ‑і, ДМ рэдзьцы; ж.
1. Агародная караняплодная расліна сямейства крыжакветных.
2. зб. Караняплоды гэтай расліны з гаркаватым вострым смакам і пахам.
3. Асобны плод гэтай расліны.
•••
Як горкая рэдзька — вельмі, надта (надакучыць, абрыднуць).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Рэ́дзька 1 ’рэдзька (Raphanus sativus L.)’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Бяльк., Сл. ПЗБ, Сцяшк. МГ, ТС, Шат.), рыдюха, рыдчек, рэдзечка, рютківка, рэдзько́ўка ’свірэпа, Barbarea vulgaris R. Br.’ (ЛА, 1), рэ́дзіна ’павелічальнае ад рэдзька’ (Нас.), рэ́дзьчына ’адна рэдзька’ (Нар. словатв.). Укр. ре́дька, рус. ре́дька, польск. rzodkiew, в.-луж. ŕetkej, н.-луж. ŕatkej, чэш. ředkev, славац. reďkovka, славен. rȇdkev, серб. і харв. ро̏тква, макед. ʼрдоква, балг. ръдоква ’рэпа’. Прасл. *redьky (Чарных, 2, 106). Даўняе запазыч. з герм. *redicō: ст.-в.-ням. retih, ням. Rettich < лац. rādix ’корань; рэдзька’ (Праабражэнскі, 2, 194; Фасмер, 3, 460).
Рэд́зька 2 ’стрыжнёвы корань’ (Інстр. 3). З польск. rdzeń ’сарцавіна; стрыжань’ пад уплывам рэдзька 1 паводле знешняга падабенства.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
цьфу, выкл. (разм.).
Ужыв. для выказвання незадаволенасці, злосці, расчаравання, пагардлівых адносін да каго-, чаго-н.
Цьфу!Абрыдзеў, як горкая рэдзька.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
стралкава́цца, ‑куецца; незак.
Пускаць парасткі; ісці ў стрэлкі. Рэпа, рэдзька пры позневеснавой і чэрвеньскай сяўбе ў сухое надвор’е вельмі хутка стралкуюцца. «Звязда».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ре́дька рэ́дзька, -кі ж.;
◊
надое́сть ху́же го́рькой ре́дьки погов. апры́краць як го́ркая цыбу́ліна; хоць ма́халам гані́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ту́рмас ‘рэдзька’ (Сцяшк. Сл.), ту́рмус ‘турнэпс’ (навагр., Жыв. сл., Васільковая сп.). Лічыцца сапсаванай назвай турнэпс (гл.), параўн. турне́пс, турнэт ‘тс’ (Сл. ПЗБ.). Аднак здзіўляе падабенства з аддаленымі геаграфічна назвамі асм. тур. turma ‘рэпа’, тат. torma ‘рэдзька’; венг. torma ‘хрэн’, з якіх выводзяць харв. turma, turman ‘хрэн’ (Скок, 3, 485), славен. tȗrman ‘тс’ (Сной у Бязлай, 4, 250). Магчыма, пранікненне праз мову беларускіх татараў-гароднікаў? Параўн. напоўненую «ўсходнімі элементамі» лічылку: Шалды‑балды, / Бушмак — барада́, / Выйдзі вон з гарада́. / Турмас! (бялын., Дзіц. фальк.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)