Ра́йка 1 ’садавіна накшталт яблыкаў’, ’дрэва з пладамі накшталт яблыкаў’ (Мат. Гом., Юрч.). Вытворнае ад рай 1 (гл.) > райскі яблычак, што вынікае з біблейскай фразеалогіі, і з’яўляецца сцяжэннем гэтага выразу. Не з’яўляецца пераносам ад назвы дрэва да назвы плоду, а наадварот, спачатку азначала назву плоду, перанос на назву дрэва пазнейшы. У іншых славянскіх мовах падобная назва можа азначаць ’памідор’, а не ’яблык’. Параўн. чэш. rajské jablíčko > rajče ’памідор’, rajský ’таматны’, пры гэтым чэш. rajka ’райская птушка’. Адначасова развіваецца паралельная да форм з каранёвым рай‑ асобная назва з іншым коранем як, напрыклад, у харв. rajčica і paradajz ’памідор’ ці славен. paradižnik ’тс’, што з’яўляецца сцяжэннем выразу, калькаванага з ням. Paradiesapfel ’памідор’ (Глухак, 516).
Ра́йка 2 ’дарадца’ (Бяльк.), ра́дзька ’тс’ (Гарэц.), райко́ ’жанаты ўдзельнік вяселля з боку маладога, маршалак’ (бельск., Зяленін, Описание, 1). Форма ад раіць, азначае даслоўна ’той, хто раіць’. Утворана пры дапамозе суф. ‑к(а), прадуктыўнага ў бел. народнай мове, які стварае асабовыя формы па дзеянні, агульнага роду, часта з экспрэсіяй непахвальнасці, параўн. стыдзька ад стыдзіцца, марудзька ад марудзіць, ныцька ад ныць, будзька ад будзіць, проська ад прасіць і інш. (Сцяцко, Афікс. наз., 46, 47), адпаведна, райка ад раіць, як і радзька ад радзіць. Гл. ра́йца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Раё́к
назоўнік, уласны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
| Н. |
Раё́к |
| Р. |
Райка́ |
| Д. |
Райку́ |
| В. |
Раё́к |
| Т. |
Райко́м |
| М. |
Райку́ |
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
раё́к
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
раё́к |
райкі́ |
| Р. |
райка́ |
райко́ў |
| Д. |
райку́ |
райка́м |
| В. |
раё́к |
райкі́ |
| Т. |
райко́м |
райка́мі |
| М. |
райку́ |
райка́х |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
закра́ек прост. закра́ек, -ра́йка м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
акра́ек, -ра́йка, мн. -ра́йкі, -ра́йкаў, м. (абл.).
1. Край чаго-н.
А. тканіны.
А. хмары.
2. Тое, што і акравак.
Палавік з акрайкаў.
|| прым. акра́йкавы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
закра́ек, -ра́йка м., разг. закра́ина ж.; закра́ек
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
раёк I (род. райка́) м., лит., театр. раёк
раёк II (род. райка́) м., (уменьш. к рой) роёк
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
раёк 1, райка́, м.
1. Скрынка з павелічальным шклом для разглядвання малюнкаў, а таксама паказ такіх малюнкаў на кірмашах XVIII–XIX стст., які суправаджаўся жартоўнымі тлумачэннямі.
2. Уст. Лялечны тэатр.
3. Уст. Верхні ярус глядзельнай залы ў тэатры.
раёк 2, райка́, м.
1. Памянш.-ласк. да рой. Саўка ўжо тады прыкінуў: раёк нішто сабе.. Свае пчолы, свой мёд... Сачанка.
2. Ячэйка ў вуллі для вывядзення пчалінай маткі.
раёк 3, райка́, м.
Абл. Радужная абалонка вока. Але самыя дзіўныя былі [Раўбічавы] вочы: халодныя, карыя, з такімі пашыранымі зрэнкамі, што райка, здаецца, зусім не было. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
закра́ина ж. закра́іна, -ны ж.; закра́ек, -ра́йка м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
раёк м.
1. уст., театр. батле́йка, -кі ж., раёк, род. райка́ м.;
2. (лубочная юмористика) раёк, род. райка́ м.;
3. (верхние места в театре) уст. галёрка, -кі ж., раёк, род. райка́ м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)