нябе́сны
прыметнік, адносны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
нябе́сны |
нябе́сная |
нябе́снае |
нябе́сныя |
| Р. |
нябе́снага |
нябе́снай
нябе́снае |
нябе́снага |
нябе́сных |
| Д. |
нябе́снаму |
нябе́снай |
нябе́снаму |
нябе́сным |
| В. |
нябе́сны (неадуш.)
нябе́снага (адуш.) |
нябе́сную |
нябе́снае |
нябе́сныя (неадуш.)
нябе́сных (адуш.) |
| Т. |
нябе́сным |
нябе́снай
нябе́снаю |
нябе́сным |
нябе́снымі |
| М. |
нябе́сным |
нябе́снай |
нябе́сным |
нябе́сных |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
зяме́льна-нябе́сны
прыметнік, адносны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
зяме́льна-нябе́сны |
зяме́льна-нябе́сная |
зяме́льна-нябе́снае |
зяме́льна-нябе́сныя |
| Р. |
зяме́льна-нябе́снага |
зяме́льна-нябе́снай
зяме́льна-нябе́снае |
зяме́льна-нябе́снага |
зяме́льна-нябе́сных |
| Д. |
зяме́льна-нябе́снаму |
зяме́льна-нябе́снай |
зяме́льна-нябе́снаму |
зяме́льна-нябе́сным |
| В. |
зяме́льна-нябе́сны (неадуш.)
зяме́льна-нябе́снага (адуш.) |
зяме́льна-нябе́сную |
зяме́льна-нябе́снае |
зяме́льна-нябе́сныя (неадуш.)
зяме́льна-нябе́сных (адуш.) |
| Т. |
зяме́льна-нябе́сным |
зяме́льна-нябе́снай
зяме́льна-нябе́снаю |
зяме́льна-нябе́сным |
зяме́льна-нябе́снымі |
| М. |
зяме́льна-нябе́сным |
зяме́льна-нябе́снай |
зяме́льна-нябе́сным |
зяме́льна-нябе́сных |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
астрано́мія, ‑і, ж.
Навука пра нябесныя целы і сістэмы нябесных цел, іх паходжанне, будову, законы руху, хімічны састаў.
[Грэч. astron — зорка і nomos — закон.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нябе́сны, -ая, -ае.
1. гл. неба.
2. перан. Цудоўны, чароўны, вельмі прыгожы.
Над цудам цуд н.
Нябеснае стварэнне.
3. Які мае колер неба; светла-блакітны.
Н. колер.
○
Нябесныя целы (спец.) — планеты, каметы, зоркі, галактыкі і іншыя касмічныя аб’екты, што вывучаюцца астраноміяй.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
закаці́цца, -качу́ся, -ко́цішся, -ко́ціцца; зак.
1. Коцячыся, трапіць куды-н.
Мячык закаціўся ў куток.
Кола закацілася за вугал.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Апусціцца за гарызонт (пра нябесныя свяцілы).
Сонца закацілася за лес.
Яго слава ўжо закацілася (перан.).
|| незак. зако́чвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
уста́ць, -а́ну, -а́неш, -а́не; зак.
1. Стаць на ногі, прыняць стаячае становішча.
У. з канапы.
Рана ў. (рана падняцца з пасцелі). Хворая ўстала (выздаравела).
2. перан. Падняцца, рушыць на здзяйсненне чаго-н.
У. на абарону Радзімы.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пра нябесныя свяцілы: з’явіцца на гарызонце, узысці.
Над лесам устала сонца.
4. перан. Узнікнуць, з’явіцца, паўстаць.
У памяці ўсталі вобразы сяброў.
|| незак. устава́ць, -таю́, -тае́ш, -тае́; -таём, таяце́, -таю́ць; -тава́й.
|| наз. устава́нне, -я, н. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цвердзь, ‑і, ж.
Разм. Уласцівасць і стан цвёрдага (у 2 знач.); цвёрдая маса, паверхня. Давёўшы.. [запаску] да пэўнай цвердзі, узяліся здымаць спушчанае кола. Кулакоўскі. Як у ім [снягу] добра, як у пуху, няма ніякай цвердзі. Лобан. // Уст. Зямля. Калі.. [Андрэй] жывы і вам здарыцца сустрэць яго, перадайце яму: калі б нават раскалоліся цвердзі зямныя і валілі зямлю прорвы нябесныя, Рынальда Марчэла не здрадзіць дружбе. Краўчанка. // Купал неба.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
узысці́, -ыду́, -ы́дзеш, -ы́дзе; -ышо́ў, -шла́, -ло́; -ыдзі́; зак.
1. Ідучы, падняцца наверх.
У. на ўзгорак.
У. на другі паверх.
2. Ступіць, уз’ехаць на паверхню чаго-н. або ўвайсці, уехаць куды-н.
У. на кладку.
Цягнік узышоў на мост.
У. на двор.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пра нябесныя свяцілы: узняцца над гарызонтам.
Сонца ўзышло.
4. Праросшы, паказацца на паверхні глебы (пра пасеянае).
Лубін густа ўзышоў.
|| незак. узыхо́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць і усхо́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць (да 1 знач.).
|| наз. узыхо́д, -у, М -дзе, м. (да 1 і 3 знач.) і узыхо́джанне, -я, н. (да 1 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нябе́сны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да неба. З нябеснай вышыні далятала журботнае і стрыманае курлыканне жураўлёў. М. Ткачоў. Ганна Паўлаўна захаплялася нябесным блакітам, гарамі, якія так гарманічна зліваліся з чароўным светам тутэйшых раслін... Вірня. // Які знаходзіцца ў міжзорнай і міжпланетнай прасторы. Нябесныя целы.
2. Які вывучаецца і прымяняецца ў астраноміі. Нябесны глобус.
3. Паводле рэлігійных уяўленняў — які знаходзіцца на небе. Нябесны рай.
4. Які мае колер неба; светла-блакітны. Нябесны колер.
5. перан. Цудоўны. Валя нахілілася галавой да рукі. І ўсмешка... усмешка нябесная заззяла на твары. Пестрак.
•••
Нябесная механіка гл. механіка.
Нябесны мерыдыян гл. мерыдыян.
Манна нябесная гл. манна.
Спадзявацца на манну нябесную гл. спадзявацца.
Царства нябеснае гл. царства.
Чакаць манны нябеснай гл. чакаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
закаці́цца, ‑качуся, ‑коцішся, ‑коціцца; зак.
1. Коцячыся, апынуцца дзе‑н., за чым‑н. Шпулька нітак закацілася ў куток. Кола закацілася за вугал. □ Дзмітрый нагнуўся, адкінуў гарачую гільзу, якая нейкім чынам закацілася пад тармазны педаль. Беразняк. // перан. Імкліва ўвайсці, убегчы куды‑н. Раптам дзверы расчыніліся і ў хату з гоманам, піхаючы адзін аднаго, закацілася пяцёра хлапчукоў. Дубоўка.
2. Зайсці, схавацца за гарызонт (пра нябесныя свяцілы). Сонца закацілася за лес, і адразу стала цямнець. Галавач. Месяц яшчэ свяціў усё такі ж вялізны і медна-чырвоны, але вісеў нізка, вось-вось збіраўся закаціцца. Дамашэвіч. // перан. Скончыцца. Яго слава хутка закацілася.
3. Разм. Пачаць закаціста смяяцца, рагатаць і пад. Хлопцы закаціліся дружным рогатам. Зарэцкі. — Ха-ха-ха! — зноў закаціўся смехам Дэвіс. Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)