ляд / на кой ляд? бран. на чо́рта?, на яко́га чо́рта (д’я́бла)?
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ляд 1 ’няшчасце, няўдача’ (Булг.). Роднаснае з рус. ляд ’д’ябал, нячысцік, якое выводзяць з ледачий ’шалапутны, нічога не варты’ або з польск. ladaczy (ladacy) ’д’ябал’. Гэта нібыта пацвярджаюць і бел. лядашчыц ’нячысцік’, лядашцік ’злы дух’ (Нас.). Паводле Карскага (Труды, 205), лядъ лічыцца таксама паланізмам, што можна аспрэчваць. Бел. ляд з’яўляецца працягам прасл. паўн. lędъ ’д’ябал’, які названы так паводле яго месцазнаходжання — на лядах, параўн. аналагічна хлеўнік, амшанік, балотнік (Талстой, Геогр., 142–143). Развіццё семантыкі ў адмоўным напрамку, як і ў бел. чартаўшчына ’што-небудзь незразумелае, неверагоднае, недарэчнае’, якое ад чорт. Бел. ляд мае адпаведнікі ў рус. народных гаворках са значэннямі: ’бяда, няшчасце’, ’хвароба, немач’, ’усё ні да чаго не патрэбнае’. Сюды ж маст. ляда ’цяжка’ (Сл. ПЗБ).
Ляд 2 ’прагаліна на полі, дзе не ўзышло збожжа або бульба’ (кам., ДАБМ, 957), ’поле на месцы высечанага лесу ці пажарышча’ (пруж., Яшк.). Роднаснае да ляда 1 (гл.). Прасл. lęd‑ъ (параўн. рус. валаг., калін. ляд ’нізкае балоцістае месца’, ’сырая паляна’, арханг. ’лядная сістэма земляробства’ ўжывалася разам з lęd‑a і lęd‑o, як і іншыя словы з суфіксамі на ‑nъ (‑na, ‑no) і ‑tъ (‑ta, ‑to), — больш падрабязна гл. Аткупшчыкоў (Из истории, 162, 163).
Ляд 3 у назве расліны мышый ляд ’гарошак мышыны, Vicia crassa L.’ (драг., Нар. лекс.). Да ля́да 2 (гл.) або да яд (?).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ля́ды
назоўнік, уласны, неадушаўлёны, неасабовы, множны лік, множналікавы
|
мн. |
| Н. |
Ля́ды |
| Р. |
Ля́д
Ля́даў |
| Д. |
Ля́дам |
| В. |
Ля́ды |
| Т. |
Ля́дамі |
| М. |
Ля́дах |
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
Ляды́
назоўнік, уласны, неадушаўлёны, неасабовы, множны лік, множналікавы
|
мн. |
| Н. |
Ляды́ |
| Р. |
Ля́д
Лядо́ў |
| Д. |
Ляда́м |
| В. |
Ляды́ |
| Т. |
Ляда́мі |
| М. |
Ляда́х |
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
Каля́ды, -ля́д і Ко́ляды, -ляд (з вялікай літары).
Народнае зімовае свята дахрысціянскага паходжання, звязанае з перыядам зімовага сонцастаяння (адзначаецца 25 снежня па старым стылі і ў наступныя дні да Вадохрышча).
Посная куцця на Каляды.
|| прым. каля́дны, -ая, -ае.
Калядныя вечары.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ко́ляды, -ляд, ед. нет, см. Каля́ды
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
каля́ды, ‑ляд; адз. няма.
Царкоўнае хрысціянскае свята нараджэння Хрыста, якое адзначалася 25 снежня па ст. ст. і ў наступныя дні да вадохрышча.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Каля́ды, -ля́д и -аў ед. нет, рел. Рождество́ ср.
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шуфля́да, -ы, ДМ -дзе, мн. -ы, -ля́д, ж.
1. Скрынка з невысокімі сценкамі і дном, якая ўрабляецца ў ніжнюю частку шафы, у стол і служыць ёмішчам розных рэчаў.
Высунуць шуфляду з шафы.
2. Збітыя ў выглядзе прамавугольніка дошкі, змешчаныя ў аконным праёме, унутры якіх замацоўваюць раму (спец.).
|| прым. шуфля́дны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ляда́шцік, ляда́шчык ’хударлявы’, ’бядняк, жабрак’, ’круцель, ашуканец’, ’чалавек, які можа сурочыць, асабліва маладых істот’, ’нячысцік, з’яўленне якога перад селянінам азначала няшчасце’ (Нас.). Утворана ад ляда́шты і ляда́шчы (гл.). Параўн. яшчэ ляд 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)