кішэ́ць, 1 і 2 ас. не ўжыв., -шы́ць, незак.
1. Мітусліва рухацца ў розных напрамках (пра вялікую колькасць каго-н.).
Мільёны пчол кішаць на канюшыне.
2. кім. Быць перапоўненым мноствам жывых рухавых істот.
Базарная плошча кішэла народам.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кішэ́ць
дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
- |
- |
| 2-я ас. |
- |
- |
| 3-я ас. |
кішы́ць |
кіша́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
кішэ́ў |
кішэ́лі |
| ж. |
кішэ́ла |
| н. |
кішэ́ла |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
кішучы́ |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
кішэ́ць несов. кише́ть;
◊ аж кішы́ць (кіша́ць) — так и киши́т, так и киша́т;
кішма́ к. — кишмя́ кише́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кішэ́ць, ‑шыць; незак.
1. Мітусліва рухацца ў розных напрамках (пра мноства жывёлін, людзей). Незлічоныя мільёны мошак Аж кішаць у скошанай траве. Глебка. Мірыяды зялёных мух кішэлі ў нагрэтым паветры. Хомчанка.
2. кім. Быць перапоўненым мноствам жывых рухавых істот. Поле кішэла людзьмі, як мурашнік мурашкамі. Дуброўскі.
•••
Аж кішыць каго — вельмі многа. Аж кішыць рыбы, — пажартаваў Васіль. — А паспрабуй злаві каторую ўдзень, дык наседзішся... Савіцкі.
Кішма кішэць — тое, што і кішэць (у 1 знач.), толькі з адценнем узмацнення.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Кішэ́ць ’мітусліва рухацца ў розных напрамках’ (ТСБМ, Шат., Сл. паўн.-зах., Сержп., Нік. Напаў., КЭС, лаг.). Укр. кишіти, рус. кишеть ’тс’. Перш за ўсё гаворка пра насякомых, чарвей, змей. Адсюль параўнанне са ст.-чэш. ksenci (*kъš‑en‑ьcь) ’малькі, вывадак земнаводных’ (Зубаты, Studie, 1, 1, 33). Усходнеславянскія лексемы адпавядаюць прасл. kyšěti, якое генетычна суадносіцца з літ. kušė́ti ’кішэць’, kùšti ’пачаць рухацца (для масы жывых істот)’, kuštė́ti ’шавяліцца, варушыцца, развівацца’ (параўн. значэнне чэшскай паралелі), лат. kustêt ’рухацца, шавяліцца, варушыцца’ (Фасмер, 2, 242). У якасці іншых індаеўрапейскіх паралелей прапануюцца ст.-грэч. κυκάω ’змешваць, муціць, бурліць, мітусіцца’, κυκεών ’мешаніна’, κυκητής ’падбухторшчык’. Магчымасць супастаўлення прасл. kyšěti з літ. kušė́ti (ū: ŭ) і ст.-грэч. κυκάω выцякае з рэгулярнасці суадносін x ∼ š ∼ k, што ў сваю чаргу сведчыць аб k̑ як адной з крыніц прасл. x. Прасл. kyšěti < *kyxěti, літ. š у kušė́ti з і.-е. k̑, а k у старажытнагрэчаскіх формах пацвярджае гэту рэканструкцыю (Мартынаў, Слав. акком., 124–125).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кішма́, прысл.
У выразе: кішма кішэць (разм.) — пра суцэльную масу: кішэць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кішма́, прысл.
У выразе: кішма кішэць гл. кішэць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кішма́: к. кішэ́ць кишмя́ кише́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
закішэ́ць, ‑шыць; зак.
Разм. Пачаць кішэць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)