Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кішма́: к. кішэ́ць кишмя́ кише́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кішэ́ць несов. кише́ть;
◊ аж кішы́ць (кіша́ць) — так и киши́т, так и киша́т;
кішма́ к. — кишмя́ кише́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Кішэ́ць ’мітусліва рухацца ў розных напрамках’ (ТСБМ, Шат., Сл. паўн.-зах., Сержп., Нік. Напаў., КЭС, лаг.). Укр. кишіти, рус. кишеть ’тс’. Перш за ўсё гаворка пра насякомых, чарвей, змей. Адсюль параўнанне са ст.-чэш. ksenci (*kъš‑en‑ьcь) ’малькі, вывадак земнаводных’ (Зубаты, Studie, 1, 1, 33). Усходнеславянскія лексемы адпавядаюць прасл. kyšěti, якое генетычна суадносіцца з літ. kušė́ti ’кішэць’, kùšti ’пачаць рухацца (для масы жывых істот)’, kuštė́ti ’шавяліцца, варушыцца, развівацца’ (параўн. значэнне чэшскай паралелі), лат. kustêt ’рухацца, шавяліцца, варушыцца’ (Фасмер, 2, 242). У якасці іншых індаеўрапейскіх паралелей прапануюцца ст.-грэч. κυκάω ’змешваць, муціць, бурліць, мітусіцца’, κυκεών ’мешаніна’, κυκητής ’падбухторшчык’. Магчымасць супастаўлення прасл. kyšěti з літ. kušė́ti (ū: ŭ) і ст.-грэч. κυκάω выцякае з рэгулярнасці суадносін x ∼ š ∼ k, што ў сваю чаргу сведчыць аб k̑ як адной з крыніц прасл. x. Прасл. kyšěti < *kyxěti, літ. š у kušė́ti з і.-е. k̑, а k у старажытнагрэчаскіх формах пацвярджае гэту рэканструкцыю (Мартынаў, Слав. акком., 124–125).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
варушы́цца несов.
1. шевели́ться, вороши́ться; воро́чаться; дви́гаться; колеба́ться;
спі, не — ~шы́ся! спи, не воро́чайся!;
гу́бы ледзь ~шы́ліся — гу́бы едва́ шевели́лись (дви́гались);
ад лёгкага ве́трыку ~шы́лася фіра́нка — от лёгкого ветерка́ колеба́лась (шевели́лась) занаве́ска;
2. (суетливо двигаться) вози́ться, копоши́ться;
3. (о множестве мелких животных) кише́ть, копоши́ться;
каля́ пня ~шы́ліся мура́шкі — во́зле пня кише́ли (копоши́лись) муравьи́;
4. разг. (быстро делать что-л.) повора́чиваться, пошеве́ливаться, шевели́ться;
~шы́ся (хутчэ́й)! — пошеве́ливайся! повора́чивайся!, шевели́сь (быстре́е)!;
5. страд. шевели́ться; дви́гаться; колеба́ться; перегреба́ться; вороши́ться; см. варушы́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)