карце́ць, 1 і 2 ас. не ўжыв., -ціць; незак. (разм.).
1. безас., з інф., са злуч. «каб» і без дап. Пра неадольнае жаданне зрабіць што-н.; хацецца; не цярпецца.
Мне карціць сказаць.
Сыну карцела, каб хто быў побач.
2. Не даваць спакою, непакоіць, хваляваць.
Не вучоба карціць, а паездка ў горад.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
карце́ць
дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
- |
- |
| 2-я ас. |
- |
- |
| 3-я ас. |
карці́ць |
- |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
- |
- |
| ж. |
карце́ла |
| н. |
карце́ла |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
карцячы́ |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
карце́ць (каму) несов., безл., разг. хоте́ться, не терпе́ться; подмыва́ть (кого); невтерпёж;
мне карці́ць сказа́ць — мне хо́чется сказа́ть; меня́ подмыва́ет сказа́ть;
мне ~це́ла сустрэ́цца з ёй — мне не терпе́лось встре́титься с ней;
яму́ ~ці́ць — ему́ невтерпёж
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
карце́ць, ‑ціць; незак.
1. безас. з інф., са злучн. «каб» і без дап. Пра неадольнае жаданне што‑н. зрабіць; хацецца; не цярпецца. Ульяне карцела спытаць, чаго Кастусь наведаўся ў такую рань, але ён сам загаварыў яшчэ здалёк. Пташнікаў. [Халімону] хацелася разважаць і карцела, каб хто-небудзь чуў гэтыя разважанні і згаджаўся з імі. Галавач. [Марына:] Ну, што ж... Калі так ужо карціць — няхай едзе. Губарэвіч.
2. Турбаваць, хваляваць, не даваць спакою. [Базыль] адчуў, што яму чагосьці не стае, па нечым смыляць рукі, нешта карціць, некуды рвецца душа. Сачанка. Маці ведае — не грыбы карцяць сыну — і дае хутчэй есці. Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Карце́ць ’карцець, хацецца’ (Нас., Касп., Бяльк., Шат.), ’трывожыць, непакоіць’ (Сцяшк., Сцяшк. МГ, Юрч., Янк. 1), ’згараць ад нецярплівасці штосьці зрабіць’ (Гарэц.), укр. кортить кого ’карціць зрабіць што-небудзь, падмывае зрабіць што-небудзь’, рус. кортеть ’карцець, адчуваць боль’. Апошняе значэнне можа быць крытэрыем для рэканструкцыі семантыкі праславянскага слова. Да яго добра пасуе серб.-харв. кр̀тити ’мучыць’, параўн. семантыку ў выразе тыпу «пакутлівае жаданне» або «знемагаць, чакаючы што-небудзь». Балтыйскія паралелі да прасл. kъrtiti (параўн. яшчэ балг. къртя ’ламаць, біць’, рус.-ц.-слав. чрьсти ’рубіць’): літ. kir̃sti ’рубіць’, лат. cirst (Слаўскі, 2, 71–72). Гл. таксама кароткі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ру́пець, 1 і 2 ас. не ўжыв., -піць; незак.
1. безас., каму, з інф. і без дап. Пра неадольнае жаданне рабіць што-н.; хацецца; карцець.
Мне рупіла хутчэй пра ўсё даведацца.
2. Турбаваць, не даваць спакою.
Яго ўвесь час рупіць сям ’я і гаспадарка.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Корць ’ахвота, імкненне’ (Сцяшк. Сл.). Гл. карцець.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Карце́нне ’непакой, трывога, турбота’ (Юрч.), да карцець (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Карці́ць ’турбуе, трывожыць, непакоіць’ (Гарэц., Бір., Янк. III, дзярж.). Гл. карцець.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кні́цець ’балець, ныць, свярбець’, ’карцець, хацець’, ’кусаць, бегаць’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. літ. kniteti ’тс’ (там жа, 2, 491).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)