зачэ́рпваць

дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. зачэ́рпваю зачэ́рпваем
2-я ас. зачэ́рпваеш зачэ́рпваеце
3-я ас. зачэ́рпвае зачэ́рпваюць
Прошлы час
м. зачэ́рпваў зачэ́рпвалі
ж. зачэ́рпвала
н. зачэ́рпвала
Загадны лад
2-я ас. зачэ́рпвай зачэ́рпвайце
Дзеепрыслоўе
цяп. час зачэ́рпваючы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

зачэ́рпваць несов. заче́рпывать; см. зачэ́рпаць

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

зачэ́рпваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае.

Незак. да зачэрпнуць, зачарпнуць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

зачэ́рпаць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак., што і чаго.

Чэрпаючы, набраць якую-н. колькасць вадкасці.

З. вады.

|| незак. зачэ́рпваць, -аю, -аеш, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

заче́рпывать несов. зачэ́рпваць;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

зачэ́рпвацца, ‑аецца; незак.

1. Незак. да зачэрпнуцца, зачарпнуцца.

2. Зал. да зачэрпваць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

зачэ́рпвацца несов., возвр., страд. заче́рпываться; см. зачэ́рпацца, зачэ́рпваць

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

чарэ́паць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., што.

Разм. Чэрпаць, зачэрпваць, набіраць. Чарэпай, шчодры вінадар, Як вока поўны коўш! Барадулін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

жме́ня, -і, мн. -і, жмень, ж.

1. Далонь і пальцы рукі, складзеныя так, каб імі можна было зачэрпнуць або ўтрымаць што-н.

Зачэрпваць жменяй.

2. Колькасць чаго-н., што змяшчаецца ў складзеную так руку.

Ж. мукі.

3. перан., чаго. Зусім невялікая колькасць каго-, чаго-н.

Ж. сена.

◊

Поўнай жменяй — шчодра, не шкадуючы.

|| памянш. жме́нька, -і, ДМ -ньцы, мн. -і, -нек, ж.

Засталася ж. байцоў.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Пры́гаршчы, прыго́ршчы ’абедзве далоні з прыгнутымі пальцамі, складзеныя так, каб імі можна было што-небудзь набіраць, зачэрпваць, трымаць і пад.; колькасць чаго-небудзь, якая ўмяшчаецца ў складзеныя такім чынам далоні’ (Гарэц., Ласт., Байк. і Некр., Інстр. 1; ушац., капыл., КЭС; Сцяшк., ТСБМ, Сл. ПЗБ), пры́гарашчы, пры́горшчы, пры́гаршы ’тс’ (Сл. ПЗБ, ТС), пры́гаршч ’тс’ (Ян.), ’далонь; горстка’ (Шпіл., Байк. і Некр.), пры́гаршчы ’горстка’ (Ласт.), параўн. з развіццём семантыкі прігорчі ’мера сыпучых рэчываў’ (Бес.) і менш яснае, але ўсё ж такі звязанае з асноўным значэннем, пры́гаршча ’сноп бобу’ (петрык., ЛА, 2); сюды ж адз. л. прыго́рсць ’прыгаршчы’ (Гарэц.; Бяльк.). Узыходзіць да прасл. *prigъrstь/*prigъrstia, прэфіксальнага ўтварэння ад *gъrstь (падрабязна гл. ЭССЯ, 7, 212–213); параўн. го́рстка, гл. таксама ґа́рсць. Сюды ж больш познія назоўнікі з суф. ‑нʼ(а): пры́горшня, мн. л. пры́гаршні ’складзеныя ў выглядзе лодачкі далоні рук’ (Інстр. 1, Ян., ТС). Параўн. укр. при́гірщ, при́горщ, при́горщи ’прыгаршчы’. Рус. дыял. при́горщь ’прыгаршчы’, при́го́ршни ’тс’, смал. при́го́рстка ’вялікія прыгаршчы чаго-небудзь’, ст.-рус. пригърща, пригръща, пригорща ’жменя, прыгаршчы’, польск. przygarść, przygarśnie, przygarstnia, przygarstek, каш. přëgårsc, přëgarst, přëgarscnë, přëgarstńica, чэш. přehršel, přehrštle, славац. priehršť, prehrštie, славен. praíšče, серб.-харв. prȅgršt, prȅgrst, балг. пригръ́ща, пригаща, пъ́ргъща. Бязлай (3, 119) першапачатковай формай лічыць *prigъrstьje або *prigъrstьja. Гл. Фасмер, 3, 363; БЕР, 5, 706; 6, 78.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)