жо́луд, -а, М -дзе, мн. жалуды́, жалудо́ў, м.

Плод дуба.

|| прым. жалудо́вы, -ая, -ае.

Жалудовая шкарлупіна.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

жо́луд

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. жо́луд жалуды́
Р. жо́луда жалудо́ў
Д. жо́луду жалуда́м
В. жо́луд жалуды́
Т. жо́лудам жалуда́мі
М. жо́лудзе жалуда́х

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

жо́луд (мн. жалуды́) м. жёлудь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

жо́луд, ‑а, М ‑дзе; мн. жалуды, ‑оў; м.

Плод дуба. Пад дубамі зямлю густа ўсцілалі жоўта-зялёныя жалуды. Шамякін. Выйшлі вепры жалудоў Пашукаць каля дубоў. Калачынскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Жо́луд ’плод дуба’, жолудзі, жалу́дка ’картачная масць’ (Нас.). Рус. желудь ’плод дуба’, дыял. с.-урал. ’плод бульбы’, уст. ’картачная масць’, укр. жолудь ’плод дуба’, уст. ’картачная масць’ (Жэлях.), польск. żołądź ’плод дуба’, уст. ’картачная масць’, палаб. zelǫd, в.-луж. žoldz ’тс’, н.-луж. zołz̀, чэш. žalud, славац. žaluď, славен. želod ’тс’, серб.-харв. же̏луд ’плод дуба’, балг. желъд, ’тс’, макед. желадʼ ’плод дуба, картачная масць’. Ст.-слав. желждь. Ст.-рус. желудь ’каштаны, арэхі, жалуды’. Лац. glans, glandis, грэч. βαλανος, арм. kalin, ст.-прус. gile, літ. gile, лат. dzile ’жолуд’. І.‑е. *g​u̯el, g​ula‑ ’тс’ (Покарны, 1, 472–473). Брукнер (665) тлумачыў слав. ‑d‑ як паказчык зборнасці. Грэч. значэнне ’жолуд’ і ’падаль’ указвае на магчымасць сувязі з βαλλω ’кідаю’ і адпаведна тлумачыць семантычны бок паходжання. Іначай Махэк₂, 722: і -е. корань суадносіцца з g​u̯ere ’жэрці’ і трактуецца як ’ежа вяпрукоў’. Фасмер, 2, 45; Шанскі, 1, Д, Е, Ж, 283; БЕР, 1, 533–534; Скок, 3, 675; Фрэнкель, 151; Тапароў, E–H, 234–235. Назва картачнай масці (гл. яшчэ жлудзь) — калька ням. Eichel праз чэш. і далей рус. ці польск. (Чарнышоў, Избр. тр., 2, 448–452).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

жалудо́вы гл. жолуд.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

жёлудь жо́луд, -да м.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

жалудо́к, ‑дка, м.

Памянш. да жолуд.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Жалу́д ’плод бульбы’ (расон., Шатал.). Акцэнтны варыянт жо́луд (гл.). Перанос значэння па функцыі, памеру, а магчыма, і горкаму смаку.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ві́сельня, ві́сільня ’шыбеніца’ (КЭС, лаг.; БРС, КТС) — ад *вісель (параўн. рус. вяц. висель ’коўш’, славен. víselj ’жолуд (у загадцы)’, балг. висел ’нешта павешанае, тое, што вісіць’ і суф. Nomen loci ‑ня.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)