дэ́ман
назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
дэ́ман |
дэ́маны |
| Р. |
дэ́мана |
дэ́манаў |
| Д. |
дэ́ману |
дэ́манам |
| В. |
дэ́мана |
дэ́манаў |
| Т. |
дэ́манам |
дэ́манамі |
| М. |
дэ́мане |
дэ́манах |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
дэ́ман, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. У антычнай міфалогіі: добры або злы дух, які аказвае ўплыў на лёс, жыццё чалавека.
2. У хрысціянскіх уяўленнях: злы дух, д’ябал.
3. перан., чаго. Увасабленне якой-н. схільнасці, захаплення, заганы (уст.).
Д. нецярпення.
Д. разладу.
|| прым. дэ́манскі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дэ́ман м., миф., перен. де́мон
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дэ́ман, ‑а, м.
1. У старажытнагрэчаскай міфалогіі — бажаство, дух, істота, нешта сярэдняе паміж чалавекам і богам.
2. У хрысціянскай міфалогіі — д’ябал, злы дух, нячыстая сіла.
3. перан. Уст. Увасабленне якой‑н. страсці, заганы і пад.
[Грэч. daimōn.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Дэ́ман ’дэман’ (БРС). Рус. де́мон, укр. де́мон. Кніжнае запазычанне са ст.-слав., ц.-слав. демонъ, дѣмонъ ’тс’ (а гэта з грэч. δαίμων ’злы дух, д’ябал’). Гл. Фасмер, 1, 498; Шанскі, 1, Д, Е, Ж, 67.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
де́мон миф., перен. дэ́ман, -на м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Начны́, рэдка ночны ’які мае адносіны да ночы’ (Некр. і Байк., БРС, ТСБМ, ТС, Сл. ПЗБ), ночны́ субст. ’начны дэман’ (ТС). Прасл. *noktьnъjь (Трубачоў, Проспект, 65), да ноч (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Раса́ўка, роса́ўка ’жытні дэман, якім палохалі дзяцей, русалка’ (ТС), роса́лка ’тс’ (Выг.): роса́лка лякала дытэй, шоб жыта ны мя́лы; страшная, з роспу́шчанымы коса́мы (брэсц., Леванц.). Палескі варыянт традыцыйнай назвы руса́лка ’тс’ (гл.) у выніку збліжэння з раса 1 (гл.). Аднак параўн. расаватначка ’тс’ (гл. расаваць), што хутчэй сведчыць пра сувязь з раса 2 (< *ręsa) або раса 3 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Троль ‘у скандынаўкай міфалогіі — істота (часцей волат), звычайна варожая людзям’ (ТСБМ). З паўн.-герм. troll ‘скальны дух’, ст.-нарв. ‘лясны дэман, волат’, дац. trold, ісл. tröll ‘злы дух у вобразе чалавека’, этымалогія якога надалей застаецца не зусім яснай (Клюге₂₂, 741). Магчыма, адсюль выводзіцца слэнгавае тро́ліць (< англ. to troll ‘лавіць рыбу на кручок’) ‘заводзіць, заблытваць, правакаваць (у інтэрнэтным дыскурсе)’, гл. Барковіч, Лінгваінфарм., 220, 277.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лята́вец ’вядзьмар, змей, лятаючы дух’ (Доўн.-Зап., 3), ст.-бел. лятавецъ, летавецъ ’прывід, здань’ (пач. XVII ст.), запазычаны са ст.-польск. latawiec, letawiec ’вампір, ведзьма, крывасмок’ (Булыка, Лекс. запазыч., 176; Свяжынскі, Бел.-польск. ізал., 110–111), якія Слаўскі (4, 67–68) узводзіць да праформы lětav‑ьcь < lěta‑vъ < lětati > лята́ць (гл.). Сюды ж лятавіца ’русалка, жанчына-дэман’ (там жа). Параўн. таксама смал. лета́вка (фалькл.) ’той, хто хутка лётае ці бегае’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)