дзе́ла
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, ніякі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
дзе́ла |
дзялы́ |
| Р. |
дзе́ла |
дзе́л |
| Д. |
дзе́лу |
дзяла́м |
| В. |
дзе́ла |
дзялы́ |
| Т. |
дзе́лам |
дзяла́мі |
| М. |
дзе́ле |
дзяла́х |
Крыніцы:
piskunou2012,
sbm2012,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
дзе́ла, ‑а, н.
Разм.
1. Тое, што і справа. Калі ўжо сонейка прыгрэла, Антось на полі кончыў дзела і выпраг коніка сівога, Свайго памочніка старога. Колас. Вялікі целам, ды малы дзелам. Прыказка.
2. Пра што‑н. карыснае, важнае. — Хамут ладзіш? Дзела. Не гаруй, хлопец, я меншы за цябе без бацькі застаўся, а вось жыву. Асіпенка. — А ён дзела кажа. Купляй тры пары, — весела параіла Клаўдзя. Савіцкі.
•••
Ісці ў дзела гл. ісці.
Пры дзеле — пры занятку, пры рабоце.
Пусціць у дзела гл. пусціць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абры́дзець, -ею, -ееш, -ее; абры́дзеў, -дзела і абры́д, -дла; зак.
Надакучыць, апрацівець, апрыкраць, прыесціся.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дзе́ць
дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
дзе́ну |
дзе́нем |
| 2-я ас. |
дзе́неш |
дзе́неце |
| 3-я ас. |
дзе́не |
дзе́нуць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
дзе́ў |
дзе́лі |
| ж. |
дзе́ла |
| н. |
дзе́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
дзе́нь |
дзе́ньце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
дзе́ўшы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
зрадзе́ць сов., разг. (стать редким) пореде́ть;
канюшы́на ~дзе́ла — кле́вер пореде́л
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
збры́дзець, ‑ее; пр. збрыдзеў, ‑дзела; зак.
Разм. Апрыкраць, апастылець. — Глядзець ні на што не магу, усё так збрыдзела. Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
загудзе́ць, ‑гуджу, ‑гудзіш, ‑гудзіць; ‑гудзім, ‑гудзіце, ‑гудзяць; пр. загудзеў, ‑дзела.
Пачаць гудзець. // Прагудзець. Адзін і другі раз сярдзіта загудзеў сігнал машыны. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Паўдзел́а драўніна, якая часткова ідзе на будаўніцтва, часткова на дровы’ (Інстр. II), паўдзелавы лес ’лес другога гатунку’//паўстрой (Мат. Гом.). Да паў- (гл.) і дзела ’справа, рамяство, мастацтва’, роднаснае да літ. daile ’тс’, параўн. ст.-слав. др’кводіло ’цясляр’. Тут у слова ‑дзела семантычны перанос: ’справа, рамяство’ > *матэрыял, з якім работнік працуе’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
філо́н, ‑а, м.
Разм. пагард. Той, хто ўхіляецца ад працы; гультай. — Ха, перад самай адпраўкай захварэў. Яснае дзела — пафілоніць надумаўся. Бачылі мы такіх філонаў. Васілёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
насе́дзець сов., в разн. знач. насиде́ть;
квахту́ха ~дзела я́йцы — насе́дка насиде́ла я́йца;
н. гемаро́й — разг. насиде́ть геморро́й
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)