гасуда́р, -а́, мн. -ы́, -о́ў, м.
Кіраўнік, галава манархічнай дзяржавы; цар, імператар.
|| ж. гасуда́рыня, -і, мн. -і, -рынь.
|| прым. гасуда́рскі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
гасуда́р, -ра́ м., ист. госуда́рь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гасуда́р, ‑а, м.
Гіст. Галава манархічнай дзяржавы; цар, імператар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Гасуда́р ’гасудар’ (БРС). Рус. госуда́рь. У бел. мове, відаць, запазычанне з рус. Рус. слова ўзнікла трансфармацыяй лексемы господарь. Фасмер, 1, 448; Шанскі, 1, Г, 150.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
венцано́сец, ‑носца, м.
Уст. Манарх, гасудар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гасуда́рыня, ‑і, ж.
Жан. да гасудар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
госуда́рь уст.
1. гасуда́р, -ра м.;
2. (в обращении) васпа́н, -на м.;
◊
ми́лостивый госуда́рь уст. ва́ша мі́ласць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Во́лат ’гігант, асілак’ (БРС, Касп., Гарэц., КТС). Рус. волот, дыял. велет ’тс’, укр. ве́лет, велетень ’тс’, ст.-рус. волотъ, ц.-слав. влатъ ’гігант’, зах.-слав. Veletabi ’племя вільцы ў Макленбургу’ (= *veletove). Было некалькі спроб высветліць этымалогію гэтага слова, але галоўная цяжкасць — хістанне o/e — застаецца нявырашанай. Брукнер (AfslPh, 42, 138) велет звязвае са ст.-слав. велии ’вялікі’, а варыянт волот лічыць больш позняй аналагічнай формай. Сабалеўскі (РФВ, 64, 117) спрабаваў тлумачыць хістанне галосных як розныя асіміляцыі, але гэтага недастаткова. Міклашыч (394) супастаўляе з с.-лац. Veletabi, назвай заходнеславянскага племені. Дапускаецца роднасць з лац. valeo ’я ў сілах, здаровы’, тахар. A wäl‑ ’панаваць’, тахар. B walo, wlo ’пан, гасудар’ (Бенвеніст, Festschr. Н. Hirt, 2, 234). Версія Шахматава (AfslPh, 33, 87 і наст.), паводле якой слова запазычана з кельц. (параўн. ірл. flaith ’валадар’), памылковая па фанетычных прычынах (Фасмер, 1, 344). Аб сувязі тэрмінаў волот, велет з волос, велес гл. Іванаў, Тапароў, Иссл., 62 і наст.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)