бу́сы мн. па́церкі, -рак, ед. па́церка, -кі ж.; кара́лі, -ляў ед. нет.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Бу́сы ’пацеркі’ (Інстр. I, Сакал., Бяльк.). Рус. бу́сы, укр. бу́си. Слова, пашыранае пераважна на рускай моўнай тэрыторыі. У бел. мове, здаецца, з рус. Паходжанне слова няяснае. ёсць версія пра сувязь з *biserъ ’бісер’ (гл.); так Праабражэнскі, 1, 55; Шанскі, 1, Б, 237; Гараеў, 17. Супраць Фасмер, 1, 252; Бернекер, 58; Рудніцкі, 270. Сабалеўскі (РФВ, 67, 214) звязаў слова з бу́са ’лодка, карабель’ (< сканд. моў), па падабенству ракавін, з якіх рабіліся пацеркі, з лодкамі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бу́са
назоўнік, уласны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
| Н. |
Бу́са |
| Р. |
Бу́сы |
| Д. |
Бу́се |
| В. |
Бу́су |
| Т. |
Бу́сай
Бу́саю |
| М. |
Бу́се |
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
кара́лі, -ляў (ед. кара́ля ж.) бу́сы, мони́сто ср.; ожере́лье ср.
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шнуро́к, -рка́ м.
1. шнуро́к; верёвочка ж.;
2. (бусы) ни́тка ж., про́низь ж.
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
па́церкі, -рак (ед. па́церка ж.)
1. бу́сы;
2. (мелкие стеклянные) би́сер ж.;
3. чётки
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Жаро́лка ’шыбеніца’ (ЭШ). Параўн. рус. дан., цвяр. жере́лка, жерёлка ’каўнер’, кур., маск., куйбыш. ’бусы’. Відаць, той самы семантычны ход, што ў фраземе сталыпінскі гальштук ’кара праз павешанне’. Корань прадстаўлены ў жарало́ (гл.) са знач. ’горла’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кра́лі ’бусы’ (Нас., Касп., Сл. паўн.-зах., Бяльк., Нік. Очерки, Мядзв., Мат. Маг., Юрч.). Ст.-бел. корали, карали ’каралі’ (з 1578 г.). Запазычанне з польск. korale ’тс’ (Булыка, Запазыч., 171). Форма кралі, магчыма, пад уплывам краля (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бунчу́к ’бунчук’ (вядомае ўжо з XVI ст.; Булыка, Запазыч.), рус. бунчу́к, укр. бунчу́к, польск. buńczuk, bończuk ’турэцкі сцяг’ і г. д. Запазычанне з цюрк. моў (крым.-тат. bunčuk ’ракавіны, бусы на шыі каня’, тур. bundžuk і да т. п.). Корш, AfslPh, 9, 493; Праабражэнскі, 1, 53; Локач, 29; Фасмер, 1, 242; Дзмітрыеў, Тюрк. эл., 22; Цімчанка, 155; Рудніцкі, 1, 256–257.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ни́тка ж.
1. (пряжа) ні́тка, -кі ж.;
2. (бусы) шнуро́к, -рка́ м.;
3. перен. (то, что расположено, вытянулось в виде длинной линии) ні́тка, -кі ж.;
ни́тка нефтепрово́да ні́тка нафтаправо́да;
◊
куда́ иго́лка, туда́ и ни́тка посл. куды́ іго́лка, туды́ і ні́тка;
вы́тянуть в ни́тку вы́цягнуць у шнур (у шнуро́к, у ні́тку);
вы́тянуться в ни́тку а) вы́цягнуць у шнур (у шнуро́к, у ні́тку); б) (исхудать) вы́цягнуцца ў ні́тку; в) (проявить усердие) вы́цягнуцца ў ні́тку;
на живу́ю ни́тку на жыву́ю ні́тку;
промо́кнуть до ни́тки прамо́кнуць да ні́ткі (да рубі́нкі, да ру́бчыка);
обобра́ть кого́-л. до ни́тки абабра́ць каго́-не́будзь да ні́ткі (да рубца́, да рубі́нкі);
ши́то бе́лыми ни́тками шы́та бе́лымі ні́ткамі.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)