аско́ма, -ы, ж.
Непрыемнае вяжучае абвостранае адчуванне ў роце ад чаго-н. кіслага.
А. на зубах ад кіслых яблыкаў.
◊
Нагнаць (набіць) аскому — надта надакучыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
аско́ма
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
| Н. |
аско́ма |
| Р. |
аско́мы |
| Д. |
аско́ме |
| В. |
аско́му |
| Т. |
аско́май
аско́маю |
| М. |
аско́ме |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
аско́ма ж., прям., перен. оско́мина;
◊ нагна́ць ~му — наби́ть оско́мину
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
аско́ма, ‑ы, ж.
Непрыемнае вяжучае адчуванне ў роце, абвостранае адчуванне на зубах ад чаго‑н. кіслага. У Сяргейкі ад аскомы нават рот пачало зводзіць. Хомчанка. // перан. Непрыемнае адчуванне ад чаго‑н., што вельмі надакучыла. Што ім [маладым] славы аскома? Ім адна ўзнагарода — Ведаць, верыць, што шчасце не здрадзіць народу. Грачанікаў.
•••
Аскому нагнаць (набіць) гл. нагнаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Аско́ма, аско́м (Сцяц.). Рус. оско́ма, оскомина, укр. оскома ’тс’, польск. oskoma ’тс’ і ’апетыт на нешта’, чэш. стар. oskomina ’тс’, балг. (о)скомина, мак. оскомина, серб.-харв. ско̀мина ’тс’, славен. oskomina ’тс’ і ’апетыт’. Бяссуфікснае ўтварэнне ад дзеяслова *oskomiti (параўн. маг. аско́міцца ’надакучаць’, Бяльк.), у якім корань *‑skom‑ паралельны да шчаміць < *skem‑iti, шчымець. Індаеўрапейскі корань няпэўны. Параўнанне з літ. skónis ’смак’ і санскр. kā́maḥ ’жаданне’ няпэўнае, таксама як з *sken‑ ’расколваць’. Гл. шчаміць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
оско́мина аско́ма, -мы ж.;
наби́ть оско́мину прям., перен. нагна́ць аско́му;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ско́ма ‘аскома’ (Бяльк., Байк. і Некр.; ТС; гродз., Нар. лекс., Скарбы), ‘ахвота’ (Мат. Гом.). Гл. аскома.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ске́моцень ‘моцны мароз’ (ТС). Да *скеміць ‘сціснуць, шчыпаць’, параўн. укр. скемі́ти ‘калоць, ныць, балець’, рус. скоми́ть ‘балець, ныць, шчаміць’, роднасным да аскома і шчаміць (гл.). Параўн. скем (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Заске́ма ’клопат’, ’чалавек, што перашкаджае’, ’скупы’ (Сл. паўн.-зах.). Аддзеяслоўны бязафіксны назоўнік ад *заскеміць ’зашчаміць’, гл. заскеміцца. Семантыка: ’клопат’ < ’перашкода’ < ’тое, што зашчамляе’ > ’той, хто зашчамляе’ > ’скупы’. Параўн. аднакарэннае аскома са значэннем ’прагнасць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скамы́ ‘драўляныя ціскі (выціскаць мёд)’ (іўеў., З нар. сл.; Сл. ПЗБ), ‘тое, чым адціскаюць сыр’ (Інстр. 1). Нульсуфіксальны дэрыват ад *скаміць (гл. аскома), якое да прасл. *skomiti, што звязана чаргаваннем галосных з *ščemiti, гл. шчаміць. Не выключана захаванне архаічнай семантыкі ‘прышчэмліваць’, адкуль потым развіліся пераносныя значэнні, якія ўказваюць толькі на чалавечыя адчуванні. Параўн. скем.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)