Андрэ́й
назоўнік, уласны, адушаўлёны, асабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
Андрэ́й |
Андрэ́і |
| Р. |
Андрэ́я |
Андрэ́яў |
| Д. |
Андрэ́ю |
Андрэ́ям |
| В. |
Андрэ́я |
Андрэ́яў |
| Т. |
Андрэ́ем |
Андрэ́ямі |
| М. |
Андрэ́ю |
Андрэ́ях |
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
Андрэ́йка, андрэй, андручок, андрэйка‑калода, андрэйка‑канарэйка, андрэйка‑купарэйка, андрэйка‑лябёдка і інш. ’божая кароўка, Coccinella septempunctata’ (Шаталава, Веснік БДУ, 1970, 3, 65). Упадабненне імені — другасная з’ява, як і ў шэрагу іншых назваў насякомых, напр.: хвэдорко, пятрушачка, пэтрык, федарка, федрык, матрунька, пятрок, пэтрычок, пятрук, петрачка, петра, пытро і інш. Магчыма, назва паралельная да бэдрык, бэндрык, едрайко, едранец, вэдрык, ветрык, вадрык, відрык, параўн. польск. biedronka і wiodrunka. Напярэдадні дня св. Андрэя (29 лістапада) у палякаў моладзь варажыла пра будучага жаніха (andrzejki), а ў рускіх з гэтым днём звязаны народныя (павер’і аб надвор’і зімой (Даль, 1, 17); цікава адзначыць у сувязі з гэтым наўрад ці выпадковае выкарыстанне адной з назваў божай кароўкі ўкр. ведрик або бедрик у зімовых каляндарных песнях-шчадроўках. Але зімой, звычайна, андрэйкі не лятаюць, таму адзначым, што другі Андрэй святкаваўся 4 ліпеня. Усё гэта дае падставу для пераносу ўласнага імя Андрэй на насякомае і семантычных кантамінацый. Гл. ведрык.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
рыба́цтва, ‑а, н.
Лоўля рыбы, занятак рыбака. Андрэй і Янка захапіліся рыбацтвам. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
са́льца, ‑а, н.
Разм. Памянш. да сала. [Мацвей:] — Закусвай, Андрэй. Бяры скварку, гэта сальца добрае, маладое. Лобан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
няско́нчаны, ‑ая, ‑ае.
Які не даведзены да канца; незавершаны. Андрэй лёг адпачываць у няскончанай палавіне хаты. Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пахмурне́лы, ‑ая, ‑ае.
Які стаў хмурным, хмурнейшым. Пахмурнелае неба. □ Андрэй з пахмурнелым тварам падышоў да бацюшкі. Чарот.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дадзе́ць, ‑дзену, ‑дзенеш, ‑дзене; зак.
Разм. Даняць, дапячы. Добра ўмеў гаварыць Андрэй, знаў, як дадзець да нутра. Зарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нашлёпаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго.
Разм. Надаваць плескачоў, набіць. Раніцай Андрэй нашлёпаў Лёвачку, каб бальшун сам адзяваўся. Лобан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кня́жыць, ‑жу, ‑жыш, ‑жыць; незак.
Правіць, кіраваць княствам. У другой палове 14 стагоддзя ў Полацку княжыў Андрэй, таксама брат Ягайлы. Хадкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бяззбро́йны, ‑ая, ‑ае.
Які не мае зброі, няўзброены. [Рыль:] — Два, тры чалавекі бяззбройныя лёгка справяцца з адным узброеным, калі толькі зробяць гэта борзда і спрытна. Колас. // перан. Пазбаўлены якіх‑н. сродкаў абароны або нападу. Рудзін уяўляў, што вось перад ім бяззбройны стаіць Андрэй, а ён кідае яму ў вочы свае словы, і Андрэй маўчыць. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)