Verbum

пра́ца, -ы, ж.

1. Чалавечая дзейнасць, накіраваная на стварэнне пры дапамозе прылад вытворчасці матэрыяльных і духоўных каштоўнасцей, неабходных для жыцця людзей.

Фізічная п.

Разумовая п.

Людзі працы (працоўныя; высок.). Падзел працы.

Прылады працы.

2. Работа, занятак.

Цяжкая сялянская п.

Аплаціць за працу.

3. мн. -ы, прац. Вынік разумовай дзейнасці, твор.

Навуковая п.

Спіс друкаваных прац.

4. Тое, што і работа (у 3 знач.).

Хадзіць на працу.

|| прым. працо́ўны, -ая, -ае (да 1 знач.).

Працоўная кніжка (дакумент аб працоўным стажы).

праце́рці, пратру́, пратрэ́ш, пратрэ́; пратро́м, пратраце́, пратру́ць; працёр, -це́рла; пратры́; працёрты; зак., што.

1. Прадзіравіць трэннем.

П. паперу гумкай.

2. Расціраючы, прапусціць праз што-н.

П. ягады праз сіта.

3. Выціраючы, ачысціць.

П. шкельцы акуляраў.

4. Пракласці, утварыць частай яздой, хадой (разм.).

П. дарогу саньмі.

◊

Працерці вочы (разм.) — прачнуцца, адысці ад сну.

|| незак. праціра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. праці́рка, -і, ДМ -рцы, ж. і праціра́нне, -я, н.

|| прым. праці́рачны, -ая, -ае (да 2 і 3 знач.; спец.).

пух, -у, м.

1. Мяккія і тонкія валаскі пад пер’ем птушак, шэрсцю жывёл.

Гусіны п.

Казіны п.

2. Тонкія лёгкія валаскі на скуры твару, на целе.

П. на твары ў дзіцяці.

3. Тоненькія валаконцы на раслінах, пладах.

Тапаліны п.

◊

Ні пуху ні пер’я (разм.) — пажаданне ўдачы.

У пух і прах (разм.) — зусім, канчаткова.

Разбіць у пух і прах.

|| памянш. пушо́к, -шку́, м. Над верхняй губой прабіваецца п.

|| прым. пухо́вы, -ая. -ае (да 1 знач.).

Пуховая хустка (з казінага пуху).

разве́дка, -і, ДМ -дцы, мн. -і, -дак, ж.

1. Абследаванне чаго-н. са спецыяльнай мэтай.

Р. карысных выкапняў.

2. Дзеянні вайсковых груп, дазораў і пад. для атрымання звестак аб праціўніку і мясцовасці, якую ён займае.

У разведку пайшлі дабравольцы.

Паветраная р.

3. Вайсковая група, падраздзяленне і пад., якія збіраюць звесткі аб праціўніку.

Камандзір разведкі.

4. Здабыванне звестак аб эканамічным, палітычным становішчы іншых дзяржаў, іх ваенным патэнцыяле; арганізацыя, група асоб, занятая здабываннем такіх звестак.

|| прым. разве́дачны, -ая, -ае.

сядло́, -а́, мн. сёдлы і (з ліч. 2, 3, 4) сядлы́, сёдлаў, н.

1. Сядзенне для конніка, якое ўмацоўваецца на спіне жывёлы.

Новае с.

2. Скураное сядзенне веласіпеда, матацыкла.

3. Назва розных дэталей для апоры, насадкі чаго-н.

Сядло клапана.

4. Паніжэнне між дзвюма вышынямі ў горным хрыбце.

С.

Эльбруса.

◊

Выбіць з сядла — вывесці з раўнавагі, пазбавіць спакою.

|| памянш. сядзе́льца, -а, мн. -ы, -аў, н. (да 1 знач.).

|| прым. седлавы́, -а́я, -о́е (да 1 і 2 знач.).

усхо́д¹, -у, М -дзе, м.

1. Паяўленне, час, а таксама месца паяўлення свяціла над гарызонтам.

Устаць да ўсходу сонца.

2. Адзін з чатырох напрамкаў свету, процілеглы захаду, і напрамак прасторы, процілеглы захаду; частка гарызонту, дзе ўсходзіць Сонца.

3. (з вялікай літары). Краіны, размешчаныя ў гэтым напрамку і супрацьпастаўленыя Заходняй Еўропе і Амерыцы.

Падарожжа на У.

Блізкі У.

Далёкі У.

○ Паўднёвы ўсход — напрамак паміж поўднем і ўсходам.

Паўночны ўсход — напрамак паміж поўначчу і ўсходам.

|| прым. усхо́дні, -яя, -яе.

фармірава́ць, -ру́ю, -ру́еш, -ру́е; -ру́й; -рава́ны; незак.

1. каго-што. Выпрацоўваць у каго-н. адпаведныя рысы характару, светапогляд і пад.

Ф. характар вучняў.

2. што. Ствараць, арганізоўваць (калектыў, клас, вайсковую часць і пад.).

Ф. атрад.

Ф. урад.

3. што. Састаўляць цягнік, счэпліваючы пэўным парадкам вагоны.

Ф. таварны састаў.

|| зак. сфармірава́ць, -ру́ю, -ру́еш, -ру́е; -ру́й; -рава́ны.

|| наз. фармірава́нне, -я, н. і фарміро́ўка, -і, ДМ -о́ўцы, ж.

|| прым. фарміро́вачны, -ая, -ае (да 2 і 3 знач.).

Ф. пункт.

ха́та, -ы, ДМ ха́це, мн. -ы, хат, ж.

1. Жылая сялянская пабудова, зрубленая з бярвення.

2. Унутраная частка такой пабудовы.

Х. была чыста прыбрана.

За чысцінёй у хаце сочаць, але ад парога хаты не мятуць (з нар.).

3. Асобны сялянскі двор, гаспадарка; асобная сям’я.

Пасёлак у дваццаць хат.

|| памянш. ха́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж. (да 1 і 2 знач.).

|| прым. ха́тні, -яя, -яе (да 1 і 2 знач.).

Хатнія дзверы.

Хатнія рэчы.

Хатняя работа.

ху́ткасць, -і, ж.

1. Ступень інтэнсіўнасці, шпаркасці руху каго-, чаго-н. або распаўсюджання чаго-н.

Поле ачышчалася ад снегу з небывалай хуткасцю.

Высокая х. стральбы.

2. Ступень скорасці руху або вярчэння некаторых машын (аўтамабіля, станка і пад.), звязанае з парадкам узаемадзеяння дэталей каробкі перадач.

Уключыць х.

Ехаць на трэцяй хуткасці.

3. У механіцы: адносіны пройдзенага целам шляху да часу, за які гэты шлях пройдзены.

Раўнамерная х.

|| прым. ху́ткасны, -ая, -ае (да 1 знач.).

Х. аўтобус.

Х. доступ у інтэрнэт.

ша́шка¹, -і, ДМ -шцы, мн. -і, -шак, ж.

1. Брусок папярок распілаванага бервяна (спец.).

2. Будаўнічы матэрыял у выглядзе колатых кавалкаў каменю пэўнай формы (спец.).

3. Кубік прасаванага выбуховага рэчыва, якое ўжыв. пры выбуховых работах (спец.).

Тратылавая ш.

4. Вытачаны кружок для гульні ў шашкі.

5. Двухкаляровы ўзор у выглядзе квадрацікаў, што чаргуюцца адзін з адным.

Паркет шашкамі.

Вязанне ў шашку.

○

Дымавая шашка (спец.) — каробка, напоўненая дымавой сумессю для стварэння дымавых завес.

|| прым. ша́шачны, -ая, -ае.