су́мны, -ая, -ае.
1. Які адчувае сум, смутак; маркотны, а таксама які выражае сум, смутак.
С. чалавек.
Сумныя вочы.
Мне сумна (у знач. вык.).
2. Які мае ў сабе штон. сумнае, поўны суму.
Сумнае апавяданне.
У казцы многа сумнага (наз.).
3. Які выклікае, наводзіць сум, смутак.
Сумная дарога.
|| наз. су́мнасць, -і, ж. (да 2 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цвет, -у, М цве́це, м.
1. зб. Кветкі на раслінах і дрэвах у перыяд цвіцення.
Цвету было многа на яблыні, а яблыкаў няма.
Ліпавы ц. лечыць прастуду.
2. Час цвіцення.
Здарылася гэта, калі вішні былі ў цвеце.
3. перан., чаго. Лепшая, перадавая частка чаго-н.
Ц. моладзі.
4. перан. Росквіт сіл, гады маладосці.
Памёр у цвеце сіл.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шу́мны¹, -ая, -ае.
1. Які стварае шум¹ (у 1 знач.); гучны.
Ш. струмень.
Шумная размова.
2. Такі, дзе многа шуму¹ (у 1 знач.), надта ажыўлены.
Шумная аўдыторыя.
3. перан. Які выклікае шум¹ (у 2 знач.), сенсацыю.
Ш. поспех.
4. Які з’яўляецца шумам¹ (у 3 знач.), утвараецца пры дапамозе шуму¹ (спец.).
Шумныя гукі.
|| наз. шу́мнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
перасаджа́ць сов. (посадить всё, всех) пересажа́ть;
за свой век ён мно́га дрэў ~джа́ў — за свой век он мно́го дере́вьев пересажа́л;
акупа́нты няма́ла людзе́й ~джа́лі — оккупа́нты нема́ло люде́й пересажа́ли
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ба́йкі (прым.) прыгожы, харошы’ (Інстр. лекс., Сцяшк. МГ). Дакладная адпаведнасць ва ўкр. (бойк.) ба́йки (ба́йка) ’нядрэнны’ і польск. bajki ’тс’. Цяжка сказаць, адкуль паходзіць гэта слова. Зыходзячы з геаграфіі (зах.), магчыма, запазычанне з польск. мовы, дзе гэты выраз вельмі пашыраны ў гаворках. Карловіч (1, 38) адносіць польск. bajki да bajka ’дробязь, глупства, лухта’ (параўн. ба́йка 1).
Ба́йкі (прысл.) ’многа’ (Сцяшк. МГ), ’надта многа, вельмі’ (Інстр. лекс.), нішто сабе’ (Бесар.). Гэтаму прыслоўю, бясспрэчна, звязанаму з ба́йкі (прым.), ёсць дакладная адпаведнасць ва ўкр. (бойк.) ба́йки, ба́йка (прысл.) ’нядрэнна, нічога сабе, не бяда’ і ў польск. мове (bajki). Зыходзячы з геаграфіі слова ва ўсх.-слав. мовах (толькі зах. гаворкі) і з пашырэння яго ў польск. мове, можна думаць пра запазычанне (з польск.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
навыко́пваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., чаго.
1. Выкапаць вялікую колькасць паглыбленняў. [Лявон] поўз і ўвесь час правальваўся ў нейкія ямы. І хто іх толькі навыкопваў? Дамашэвіч.
2. Капаючы, дастаць, выняць многа чаго‑н. Навыкопваць кустоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
навычэ́сваць 1, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., чаго.
Выдаліць або здабыць часаннем вялікую колькасць чаго‑н. Навычэсваць кудзелі з ільну.
навычэ́сваць 2, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., чаго.
Вырабіць з дрэва сякерай, склюдам многа чаго‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нагрэ́бціся, ‑грабуся, ‑грабешся, ‑грабецца; ‑грабёмся, ‑грабяцеся; пр. нагробся, ‑грэблася і ‑граблася, ‑грэблася і ‑граблося; зак.
Разм.
1. Многа пагрэбці, стаміцца, грабучы. Нагрэбціся за дзень.
2. перан. Прысвоіць, нахапаць чаго‑н. чужога ў вялікай колькасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
на́квець, ‑і, ж.
Абл. Кветкі, якія пачынаюць распускацца; цвіценне раслін. Падымае наквець сонны бэз, Каб сказаць, што кветак будзе многа. Шушкевіч. Вятры шумяць у полі, І дрэмле ў наквеці На схонах ніў сяло. Трус.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
панапіха́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.
1. чаго. Напхаць многа чаго‑н. куды‑н. — Воз [бандыты] наклалі, як гару, ды яшчэ [гавару] у мяшкі панапіхалі. Чарнышэвіч.
2. што. Напіхаючы, напоўніць чым‑н. усё, многае. Панапіхаць сеннікі саломай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)