цюле́нь, ‑я, м.
1. Воднае млекакормячае атрада ластаногіх.
2. Разм. Пра непаваротлівага, нязграбнага чалавека. — Люся да цябе першая падышла? — не тоячы цікавасці, выведвае Міця [у Плоткіна]. — Бо ты ж цюлень. Хіба ты на такое адважышся? Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Адва́хта ’гаўптвахта’ (Гарэц., Др.-Падб.). Няясна. Магчыма, першая частка слова гауптвахта (< ням. Hauptwachte) дээтымалагізавана (фанетычна: aupt > aut > ad). Элемент ад‑ на месцы гаупт сведчыць аб тым, што агульная семантыка слова ўспрымалася як назва працэсу (ад‑вахта < *ад‑вахтаваць, адбыць вахту).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Паўка́шак ’негустая каша’ (КЭС, лаг.). Першая частка слова паў⇉у выніку народнай этымалогіі за па- ў рэгіяналізме + пакашак (< прасл. *pa‑kaš‑ъkъ, дэмінутыўны суфікс якога мае значэнне ’другасны, не стопрацэнтны, падобны’ (Борысь, Prefiks., 53–54). Аналагічна ўтворана пасітак ’рэдкае сіта’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трыву́х(а) (треву́ха, треву́х) ‘удар, поўха’ (Нас.), трыву́шина ‘аплявуха’ (там жа), трыву́шыць ‘біць у вуха’ (Юрч. Вытв.). З рускай мовы: треу́х ‘поўха’. Паводле Фасмера (4, 101), з тре‑ і у́хо, першая частка, відаць, з тре́снуть ‘ударыць, стукнуць’, параўн. рус. затре́щина ‘аплявуха’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
суб...
Першая састаўная частка складаных слоў са знач.:
1) другаснасці, пабочнасці, падначаленасці, маласці ў параўнанні з тым, што названа ў базавай аснове, напр.: субпадрад, субпадрадчык, субынспектар, субпрэфект, субарэнда, субпрадукты, субкантынент, субадзінка, субклетачны, субмікронны, суб’ядзерны;
2) знаходжання каля чаго-н., пад чым-н., напр.: субстратасфера, субальпійскі, субарктычны, субсветлавы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ба́біць, ‑блю, ‑біш, ‑біць; незак., каго і без дап.
Разм. уст. Прымаць дзяцей у час родаў. Першая пазнала Ціхаміра баба Параска, якая некалі вабіла яго і да якой ён бегаў кожнае свята па яйкі. Чыгрынаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
медна...
Першая састаўная частка складаных слоў са значэннем: а) які мае адносіны да апрацоўкі медзі, напрыклад: медналіцейны, меднапракатны; б) у склад якога ўваходзіць медзь, напрыклад: меднааміячны, меднарудны; в) падобны чым‑н. на медзь, напрыклад: меднабароды.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Добрасусе́дскі ’добрасуседскі’ (БРС). Рус. добрососе́дский, укр. добросусі́дський, польск. dobrosąsiedzki, балг. добросъсе́дски. Калька з ням. gutnachbarlich. У рус. мове першая фіксацыя ў 1935 г. (слоўнік Ушакова). У бел. і ўкр. мовах, відаць, запазычанне непасрэдна з рус. мовы. Параўн. Шанскі, 1, Д, Е, Ж, 147.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ко́лязно ’колькі’ (Сцяшк. Сл.). Першая частка гэтага складанага слова ўзыходзіць да kole (гл. калі), другая — да дзеяслова znati (гл. знаць). Магчыма, пад уплывам форм тыпу польск. — kolwie (< z‑kolwiek) у дзе другая частка ўспрымаецца як звязаная па паходжанню з дзеясловам wiedzieć (гл. ведаць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дваццаці...
Першая састаўная частка складаных слоў; абазначае: 1) які мае дваццаць адзінак таго, што паказана ў другой частцы; напрыклад: дваццацігранны; 2) які складаецца з дваццаці адзінак або мерай у дваццаць якіх‑н. адзінак, напрыклад: дваццаціпавярховы, дваццацітонны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)