уста́ўны, ‑ая, ‑ае.
Спец. Які з’яўляецца ўставам. Устаўнае пісьмо. Устаўная вязь.
устаўны́, ‑ая, ‑ое.
Прыстасаваны для таго, каб устаўляць у што‑н. Устаўныя шыпы. // Устаўлены ў што‑н. Устаўны рукаў. Устаўныя зубы. □ Характэрнай асаблівасцю кампазіцыі буйных твораў Якуба Коласа з’яўляецца наяўнасць устаўных алегарычных апавяданняў. Пшыркоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Межытока ’мокрая дарога паміж двума азёрамі ці балотамі; дарога, якая злучае два возеры ці балоты’ (ТСБМ), ’рукаў, які злучае два возеры’ (смал., КЭС), рус. арханг. межито́к ’тс’. Бел.-паўн.-рус. ізалекса. Да ток і меж (гл.). Параўн. таксама паўн.-рус. межу́ток ’прамежак’, ’суткі паміж пабудовамі’, ’мяжа’, іркуц. ’прастора паміж двума азёрамі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Струме́нь ‘вузкі паток, цурок’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Сцяшк.), ‘рукаў ракі’ (ТС) ‘пахучая залоза (у бабра)’ (Полымя, 1970, 2, 156). Укр. стру́мінь, струмо́к ‘паток, ручай’, рус. стру́мень ‘ручай’, польск. strumień ‘ручай, паток’, чэш. strumen ‘крыніца, ставок’, н.-луж. tšumjeň ‘рэчка, ручай’, strumjeń ‘крыніца, канава’, славен. strúmen ‘паток; рукаў ракі’. Прасл. *strumy, Р. скл. *strumene дэрыват ад і.-е. кораня *sreu‑ ‘цячы’ з суф. ‑ту (Слаўскі, SP, 1, 125). Роднаснае літ. дыял. straumuõ ‘паток, ручай’, sriaumè ‘тс’, лат. stràume ‘цячэнне’, грэч. ῤεν̃μα ‘паток, струмень, цячэнне’, ст.-ісл. straumr ‘паток, рэчка’, ст.-ірл. srúaim ‘рака’, гал. stroom,, ст.-в.-ням. stroum, ням. Strom ‘паток’ і, далей, ст.-інд. srávati ‘цячэ’. Гл. Фасмер, 3, 783–784 з літ-рай; Махэк₂, 583; Борысь, 582; Бязлай, 3, 335; Шустар-Шэўц, 1549–1550; Глухак, 590. Параўн. струя (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зжава́ць сов.
1. (съесть, пережевать) сжева́ть;
з. кава́лак хле́ба — сжева́ть кусо́к хле́ба;
2. (жуя, испортить) изжева́ть, сжева́ть;
цяля́ ~ва́ла рука́ў блу́зкі — телёнок изжева́л рука́в блу́зки
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
прыфастрыгава́ць сов., порт.
1. (пришить крупными стежками) примета́ть; пристега́ть;
п. каўне́р — примета́ть воротни́к;
п. падкла́дку — пристега́ть подкла́дку;
2. (вшить намёткой) примета́ть;
п. рука́ў — примета́ть рука́в
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шланг, ‑а, м.
Гнуткая труба або рукаў для адводу, перадачы і пад. вадкасцей, сыпучых рэчываў, газу. Дзядзька Ігнат стаяў.. перад домам, глядзеў, як нейкі таўставаты чалавек у піжаме паліваў са шланга газон з кветкамі. М. Стральцоў. Побач ляжаў другі, шырокі шланг гідраманітора, які засмоктваў чорную зямлю і выкідаў яе на паверхню. «ЛіМ».
[Ням. Schlange.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Калотка ’клін, які ўстаўляецца ў рукаў’ (маст., Сл. паўн.-зах.). Фармальная сувязь з калодка (< калода 1) як быццам відавочная, аднак матывацыя няясная. Магчыма, неабходна, мяркуючы па форме слова, суадносіць з калоць ’шчапаць’ і ўзнаўляць значэнне ’клін’ (калотка ’тое, чым колюць’), аднак гэта вельмі няпэўна. У сувязі з апошнім супастаўленнем звяртае на сябе ўвагу польск. klótka ’паленца, трэска’, якое Карловіч, 2, 337, адносіў да kłódka (< kłoda).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Му́фта 1 ’адкрыты з двух бакоў цёплы мяшочак для сагравання рук’ (ТСБМ), му́хта ’тс’ (драг., КЭС; Бяльк.). Запазычана з польск. mufta або з рус. му́фта, якія з гал. mouwtje < mouw ’рукаў’ (Мацэнаўэр, LF, 10, 348; Фасмер, 3, 18). Канец слова аформлены паводле кофта.
Му́фта 2 ’прыстасаванне, якое служыць для злучэння канцоў труб, валаў, стальных канатаў’ (ТСБМ). З ням. Muffe ’тс’. Аформлена паводле муфта 1 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пало́й ’вада, якая з’яўляецца ў час адлігі над лёдам, верхаводка’ (Бір. Дзярж.), ’лівень’ (Сл. ПЗБ). Рус. полой ’глыбокая лагчына, дзе ў паводку застойваеца вада’, укр. полій ’верхаводка, вада над лёдам’, ст.-рус. полой ’глыбокая прырэчная лагчына, дзе ў паводку застойваецца вада; рукаў ракі’, серб.-харв. nÓAÓj ’пойма; мелкае месца, мель; перакат’. Прасл. polojь. Ад politicliti (гл. ліць) з суф. -6 і апафоніяй у корані.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́параць, ‑ру, ‑раш, ‑ра; зак., што.
1. Адрэзаць, выразаць па шве што‑н. прышытае. Выпараць рукаў.
2. Выкалаць чым‑н. вострым. Выпараць вочы.
3. каго. Поручы, прымусіць вылезці адкуль‑н. Выпараць мядзведзя з берлагу.
4. Разм. Знайсці, адшукаць. Адзін ашчадлівы хлопец нават выпараў у сваім скарбіку паўкаробкі зубнога парашку і шчотку. Кулакоўскі.
выпара́ць, ‑а́ю, ‑а́еш, ‑а́е.
Незак. да выпарыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)