рэгрэ́с, ‑у, м.
Рух назад, упадак у развіцці, дэградацыя. Пэўная група старой тэхнічнай інтэлігенцыі з усёй катастрафічнасцю адчула аднойчы, што іх клас гіне, што лінія іхняга класа — не прагрэс, а рэгрэс. Мікуліч.
[Ад лац. regressus — зваротны рух.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пераваро́т, -у, М -ро́це, мн. -ы, -аў, м.
1. Рэзкі паварот, карэнныя змены ў развіцці чаго-н.
П. у навуцы.
2. Карэнная змена ў дзяржаўным жыцці.
Дзяржаўны п.
3. Паварот з аднаго боку на другі.
П. цераз крыло (фігура вышэйшага пілатажу). Скачок з пераваротам (у гімнастыцы).
|| прым. пераваро́тны, -ая, -ае (да 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
перало́м, -у, мн. -ы, -аў, м.
1. Месца, па якім што-н. пераламана.
Змацаваць вясло на пераломе.
2. Парушэнне цэласці косці ў чалавека, жывёліны.
Закрыты п. бядра.
Асколачны п. косці.
3. перан. Рэзкая змена ў развіцці чаго-н.
П. у жыцці.
На пераломе.
|| прым. перало́мны, -ая, -ае (да 3 знач.).
П. перыяд гісторыі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
старо́нка, -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак, ж.
1. гл. старана.
2. Адзін з двух бакоў ліста паперы, кнігі, сшытка і пад.
У кнізе сто старонак.
На старонках газет з’явіліся ўрыўкі новага рамана.
3. перан. Перыяд, этап у гісторыі, развіцці чаго-н.
Гераічныя старонкі гісторыі.
|| прым. старо́нкавы, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
то́рмаз, -а і -у, мн. тармазы́, -о́ў, м.
1. -а. Прыстасаванне для спынення або запавольвання руху машыны, цягніка і пад.
Аўтаматычны т.
Заскрыпелі тармазы, і машына спынілася.
2. -у, перан. Перашкода ў развіцці чаго-н.
Т. у рабоце.
|| прым. тармазны́, -а́я, -о́е (да 1 знач.) і то́рмазны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
поворо́тный в разн. знач. паваро́тны;
поворо́тный круг ж.-д., театр. паваро́тны круг;
поворо́тный трансформа́тор техн. паваро́тны трансфарма́тар;
поворо́тный пункт в разви́тии паваро́тны пункт у развіцці́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
затармазі́цца, ‑мозіцца; зак.
1. Запаволіць, спыніць свой рух пад дзеяннем тормаза. Машына затармазілася.
2. перан. Разм. Затрымацца, зацягнуцца ў сваім развіцці, руху. Наступленне на правым флангу затармазілася, прычым гэта ставіла пад пагрозу фланг Сібірака. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перало́мны, ‑ая, ‑ае.
Звязаны з пераломам, крутым паваротам у развіцці чаго‑н. Пераломны ўзрост. □ 1935 год мае права называцца пераломным у творчай біяграфіі Максіма Танка: ён завяршае вучнёўскі перыяд і адкрывае этап сталасці. У. Калеснік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Назорку ’на золку, на світанні’ (жлоб., будакаш., Мат. Гом.). Да зара, зорка (гл.), параўн. рус. на зорьке ’тс’, магчыма, пад уплывам на золку, гл. золак ’світанак’. Аднак не выключана і больш старажытнае паходжанне слова, асабліва калі ўлічыць паралелізм у развіцці прасл. *zofiti © *zoriti.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Разлуча́ць ’падзяляць на часткі’ (лід., Сл. ПЗБ), разлуча́цца ’падзяляцца на часткі’, ’адслойвацца (пра малако)’ (астрав., лаг., Сл. ПЗБ). Да лучы́ць 1 (гл.), параўн. ст.-слав. разлѫчити ’аддзяліць’ і пад. (< *orz‑lǫčiti, аб семантычным развіцці *lǫčiti ад ’разлучаць’ да ’злучаць’ гл. ЭССЯ, 16, 132–133).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)