Мальчэк ’слупок у калаўроце, які служыць для падтрымання рагаткі’ (барыс., Шатал.). Рус. ёнаўск. (ЛітССР) ма́льчик ’прыстасаванне, у якое ўстаўляецца шпулька з пражай пры перамотванні’, кубан. ’драўляны стрыжань, злучаны з верацяном (у млыне)’. У выніку семантычнага пераносу паводле падабенства ад ма́льчык ’хлопчык’. Параўн. аналагічны перанос лексемы дзед ’апорны слуп у гаспадарчым будынку’, ’лучнік, светач’, ’прыстасаванне для трапання льну’, ’прыстасаванне, у якое ўстаўлялі матавіла’ (Сл. ПЗБ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ашука́нец, ‑нца, м.
Той, хто ашукаў або ашуквае; махляр. Дзед спалохаўся і не адразу паверыў, хоць хлопцы і не падобныя былі па ашуканцаў. Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зладзю́га, ‑і, м.
Разм. пагард. Тое, што і злодзей. «Пачакай, — цяжка дыхаў Мацей, — я цябе, зладзюга, злаўлю». Стральцоў. — Шэльма ты! Зладзюга! — злаваўся дзед. Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
калга́снік, ‑а, м.
Член калгаса. Пасля вячэры дзед Мікалай расказаў мне ўвесь свой доўгі жыццёвы шлях: шлях панскага батрака — селяніна-бедняка — калгасніка-ўдарніка. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мянту́з, ментуза, м.
Прэснаводная драпежная рыба сямейства трасковых з падоўжаным целам і плямістай скурай. Бабуля садзіцца чысціць ментузоў, а дзед з Рамірам абедаюць. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
патайні́к, ‑а, м.
Тое, што і тайнік. Дзед Іван узяў .. [партызана] на рукі і аднёс у свіран, дзе пад падлогай быў зроблены спецыяльны патайнік. Зуб.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
плы́тніцкі, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да плытніка, належыць яму. Гаварылі за сталом і пра справы зусім звычайныя: дзед успамінаў свае плытніцкія прыгоды. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыахво́ціць, ‑вочу, ‑воціш, ‑воціць; зак., каго-што.
Выклікаць у каго‑н. ахвоту да якога‑н. занятку. Дзед таксама стараўся прыахвоціць унука да кнігі. Каваленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
павучы́ць, ‑вучу, ‑вучыш, ‑вучыць; зак., каго-што.
1. Вучыць самому некаторы час. Навучыць урокі. Навучыць верш.
2. Вучыць каго‑н. некаторы час. Навучыць дзяцей замежнай мове. □ Язэпа трохі дзед навучыць, І памуштруе і памучыць. Колас.
3. Разм. Вывучыць, павывучваць усіх, многіх. [Унук:] — З сынамі [дзеду] не пашанцавала. Было чатыры, а няма ніводнага. Самы малодшы, студэнт, прапаў без вестак. Усіх дзед павучыў... Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паспо́рваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
Спароць усё, многае. І цяпер тыя дзед і баба, тая нізкая, чорная хата здаюцца Раі сном, хоць яна і ведае, што гэта быў не сон, што тыя дзед і баба яе ратавалі. Паспорвалі жоўтыя латы з яе адзежы, сюды, у бальніцу, прывезлі. Арабей. — [Задрапей] падкраўся, як злодзей, да млына, узлез на плот і паспорваў [ластаўчыны гнёзды]. Бажко.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)