Verbum

сяро́д, прыназ. з Р.

1. У прамежку паміж краямі якой-н. прасторы, пераважна пасярод яе.

Палянка с. лесу.

2. У акружэнні каго-, чаго-н. (якіх-н. аднародных прадметаў, з’яў, асоб); паміж кім-, чым-н.

Карабель с. ільдоў.

3. Між канцом і пачаткам якога-н. часавага перыяду, у сярэдзіне.

Прачнуцца с. ночы.

4. У асяроддзі каго-н., у складзе якога-н. мноства.

Агітацыйная работа с. выбаршчыкаў.

сярэдне... (а таксама сярэдня...).

Першая састаўная частка складаных слоў, са знач.:

1) сярэдні (у 2 знач.), напр.: сярэднеарыфметычны, сярэднестатыстычны;

2) які знаходзіцца ў сярэдзіне, сярэдні (у 1 знач.), напр.: сярэднебеларускі, сярэднепралётны, сярэднетаежны;

3) сярэдні (у 3 знач.), напр.: сярэднепаспяваючы, сярэднеўкормлены, сярэднеўспрыімлівы;

4) які з’яўляецца сярэднім у жыцці, гісторыі, развіцці чаго-н., напр.: сярэдневяковы, сярэднепалеалітычны, сярэднечацвярцічны;

5) які мае адносіны да сярэдняй адукацыі, напр.: сярэднемедыцынскі, сярэднетэхнічны.

тачы́ць¹, тачу́, то́чыш, то́чыць; то́чаны; незак., што.

1. Рабіць вострым рэжучую частку, лязо чаго-н. з дапамогай тачыла, бруска і пад.; вастрыць.

Т. нож.

2. Рабіць прыдатным для карыстання (пра аловак).

3. Вырабляць што-н., апрацоўваючы на такарным станку.

Т. дэталі.

|| зак. натачы́ць, -тачу́, -то́чыш, -то́чыць; -то́чаны (да 1 і 2 знач.) і вы́тачыць, -чу, -чыш, -чыць; -чаны (да 3 знач.).

|| наз. тачэ́нне, -я, н.

трафарэ́т, -а і -у, М -рэ́це, мн. -ы, -аў, м.

1. -а. Пласцінка з прарэзанымі знакамі, малюнкамі, прызначанымі для ўзнаўлення.

Чарціць па трафарэце.

2. -а. Знакі, малюнкі, нанесеныя пры дапамозе такой пласцінкі.

3. -у, перан. Раз і назаўсёды прыняты ўзор чаго-н., якога бяздумна прытрымліваюцца; шаблон (у 2 знач.).

Мысліць па трафарэце.

|| прым. трафарэ́тны, -ая, -ае.

Трафарэтнае рашэнне; наз. трафарэ́тнасць, -і, ж. (да 3 знач.).

уве́рх, прысл.

1. У вышыню, увысь; у напрамку да верхняй часткі чаго-н.

Полымя ўзвіваецца ў.

Сцежка вяла ў. на ўзгорак.

2. Унутраным бокам наверх ці ніжняй часткай прадмета ўгору.

Вывернуць кажух у. шэрсцю.

На беразе ляжала лодка ў. дном.

3. У напрамку да вытоку ракі, супраць цячэння.

У. па Дняпры.

◊

Уверх дном (разм.) — не так, як трэба (пра ход спраў, парушэнне звычайнага парадку).

увяза́ць¹, увяжу́, увя́жаш, увя́жа; увяжы́; -я́заны; зак., што.

1. Абвязаць з усіх бакоў або абвязаўшы, прывязаць да чаго-н.; сабраўшы, звязаць чым-н.

У. воз.

У. дровы на возе.

У. рэчы ў посцілку.

2. перан. Узгадніць, прывесці ў адпаведнасць з чым-н.

У. тэорыю з практыкай.

3. у што. Уплесці вязаннем.

|| незак. увя́зваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. увя́зка, -і, ДМ -зцы, ж. і увя́званне, -я, н.

уз... (а таксама уза..., ус...), прыстаўка.

I. Ужыв. пры ўтварэнні дзеясловаў і абазначае:

1) накіраванасць руху ўверх, напр., узляцець;

2) напружанасць, сілу дзеяння, хуткае наступленне якога-н. стану, напр.: узвіхрыцца, узрасці;

3) давядзенне дзеяння да якога-н. стану, мяжы, напр.: узбоўтаць, узёсціся.

II. Ужыв. пры ўтварэнні назоўнікаў і прыслоўяў і абазначае: на краі чаго-н. або побач з чым-н., напр.: узлесак, узмор’е, узбоч, уздоўж.

узарва́ць, -ву́, -ве́ш, -ве́; -вём, -вяце́, -ву́ць; -ві́; -ва́ны; зак.

1. што. Разбурыць выбухам.

У. пераправу.

2. што. Узадраць, парушыць цэласць чаго-н.

У. падлогу.

3. перан., што. Парушыць чым-н. спакой, цішыню і пад.

Гром апладысментаў узарваў цішыню.

4. перан., каго (што); пераважна безас. Абурыць, раззлаваць (разм.).

Гэта несправядлівасць узарвала яго.

Ад яго слоў мяне ўзарвала.

|| незак. узрыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1—3 знач.).

упа́рты, -ая, -ае.

1. Вельмі ўстойлівы, паслядоўны ў ажыццяўленні чаго-н., які ажыццяўляецца цвёрда і паслядоўна.

У. чалавек.

Упартая барацьба.

Аказваць упартае супраціўленне.

2. Незгаворлівы, які імкнецца рабіць толькі па-свойму, наперакор каму-н.

У. як асёл.

Факты — упартая рэч (супраць фактаў спрачацца бескарысна).

3. Які выражае ўпартасць, рашучасць.

Упартыя вочы.

4. перан. Зацяжны, непрымірымы.

Упартыя баі.

|| наз. упа́ртасць, -і, ж. (да 1 знач.).

утрыма́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; зак.

1. Захаваць пэўнае становішча, не ўпасці.

У. на нагах.

У. за планку.

У. на кані.

2. Застацца на месцы; не адступіць.

Ён доўга не ўтрымаўся на пасадзе дырэктара.

У. на сваіх пазіцыях.

3. ад чаго. Стрымаць сябе ад якога-н. учынку, дзеяння, не даць праявіцца чаму-н. (разм.).

У. ад слёз.

Утрымаўся ад спакусы.

|| незак. утры́млівацца, -аюся, -аешся, -аецца.