ляце́ць несов., в разн. знач. лете́ть; (о быстром беге и т.п. — ещё) мча́ться; нести́сь;

самалёт ляці́ць — самолёт лети́т;

бу́сел ляці́ць — а́ист лети́т;

камяні́ з гру́катам ляце́лі ўніз — ка́мни с гро́хотом лете́ли вниз;

гу́кі ляце́лі ўдалечыню́ — зву́ки лете́ли вдаль;

матацы́кл ляце́ў з вялі́кай ху́ткасцю — мотоци́кл лете́л (мча́лся, нёсся) с большо́й ско́ростью;

дні і ты́дні ляце́лі непрыкме́тна — дни и неде́ли лете́ли незаме́тно;

гро́шы ляця́ць — де́ньги летя́т;

◊ л. страло́й — лете́ть стрело́й;

час ляці́ць — вре́мя лети́т;

лес сяку́ць — трэ́скі ляця́ць — посл. лес ру́бят — ще́пки летя́т

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

скро́зь нареч.

1. везде́, всю́ду; сплошь; (со всех сторон) круго́м;

цішыня́ стаі́ць с. — тишина́ стои́т везде́;

кусты́ ішлі́ с. — куста́рник шёл сплошь;

с. рос лес — круго́м рос лес;

2. (во все времена) всегда́;

ён с. жыў во́льна — он всегда́ жил во́льно;

3. предлог с вин. п. сквозь;

с. галі́ны хво́і прабіва́ліся прамяні́ со́нца — сквозь ве́тви сосны́ пробива́лись лучи́ со́лнца;

◊ с. зямлю́ ба́чыць — сквозь зе́млю ви́деть;

як с. зямлю́ правалі́ўся — как сквозь зе́млю провали́лся;

гато́ў с. зямлю́ правалі́цца — гото́в сквозь зе́млю провали́ться

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

проходи́ть​I несов.;

1. в разн. знач. прахо́дзіць;

проходи́ть че́рез лес прахо́дзіць праз лес;

проходи́ть ми́мо до́ма прахо́дзіць мі́ма до́ма;

по ноча́м проходи́ли дожди́ па нача́х прахо́дзілі дажджы́;

пе́редо мной проходи́ли воспомина́ния студе́нческой жи́зни пе́рада мной прахо́дзілі ўспамі́ны студэ́нцкага жыцця́;

проходи́ть по литерату́ре но́вую те́му прахо́дзіць па літарату́ры но́вую тэ́му;

пра́здник проходи́л ве́село свя́та прахо́дзіла ве́села;

проходи́ть курс лече́ния прахо́дзіць курс лячэ́ння;

2. прахо́дзіць, міна́ць;

проходи́ли го́ды міна́лі (прахо́дзілі) гады́;

боль в ноге́ прохо́дит разг. боль у назе́ прахо́дзіць;

◊

проходи́ть кра́сной ни́тью прахо́дзіць чырво́най ні́ткай.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

гаро́х, -ху м. горо́х;

◊ як у сцяну́ ~хам — как об сте́ну горо́х;

за царо́м Гаро́хам — шутл. при царе́ Горо́хе;

хто ў боб, хто ў г. — кто в лес, кто по дрова́;

як г. пры даро́зе — как горо́х при доро́ге

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

моль

I сущ., ж.

1. зоол. моль;

2. перен. (мелочь) моль

II сущ., м., спец. (сплавной лес) моль м. и ж.

III сущ., м. (единица количества вещества) моль

IV прил., нескл., муз. моль;

сана́та а-м. — сона́та а-моль

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

цёмны, ‑ая, ‑ае.

1. Пазбаўлены святла, асвятлення. Ночка цёмная глядзела Ды цямнейшай стала, Адна зорка мігацела, І тая прапала. Купала. Па адным, па двое, прабіраючыся цёмнымі завулкамі, дабраліся-такі дамоў. Мядзёлка.

2. Які па колеру блізкі да чорнага; проціл. светлы. Тут было глыбока, і вада мела цёмны колер ад гэтай глыбіні. Колас. — У мяне сёння другі шчаслівы дзень у жыцці... — загадкава ўсміхнулася Волька, ускінуўшы на мужа вялікія цёмныя вочы. Васілевіч.

3. перан. Невясёлы, змрочны, пануры. [Зося:] Цёмныя думкі не пакідаюць мяне ні на хвіл[іну]. Гартны.

4. перан. Які не адпавядае маралі, нормам паводзін, што ўстаноўлены грамадствам. Пасля ўчарашніх панібрацкіх адносін Яшкі з шайкай Мішкі Малыша Максім усё больш пераконваўся, што Яшка — цёмная асоба. Машара. Перш за ўсё Саўка Мільгун размашысты чалавек, шырокая натура і гультай. Гаспадаркаю ён не займаўся, гуляў, выпіваў, трохі краў і прыставаў да розных цёмных людзей. Колас. [Назарэўскі:] — Як адбылася ўся гэтая цёмная справа, я сам папрасіўся сюды паехаць. Чорны.

5. перан. Непісьменны, некультурны; адсталы. Пайшоў Антось у армію цёмным хлопцам і вырас у барацьбе да камандзіра, навучыўся грамаце, стаў камуністам. Чарнышэвіч.

6. перан. Няясны, незразумелы. Цёмны сэнс выказвання. Цёмныя месцы старажытнага рукапісу.

7. у знач. наз. цёмная, ‑ай, ж. Уст. Памяшканне для арыштаваных, карцэр. Тады па загаду пана Снядэцкага нас [сялян] схапілі, пасадзілі ў цёмную. Праз тры дні вывелі нас на вуліцу. Каваль.

•••

Цёмная вада гл. вада.

Ад цёмнага да цёмнага — з ранку да вечара.

Цёмнае царства гл. царства.

Цёмны лес для каго гл. лес.

Цёмныя сілы гл. сіла.

Як у цёмным лесе гл. лес.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Вы́жар ’месца, дзе калісьці выгарала балота, трава, лес; яма з вадой на месцы выгаралага торфу’ (Маш., Сержп., 1, Некр., Талстой, Георг., 197); ’багністае балота’ (ДАБМ, 993); ’малая яма, запоўненая вадой’ (Талстой, Геогр., 197); выжа́ры ’балота’ (Сцяшк.), вы́жары ’балота, на якім выгараў, торф’ (Шатал.). Укр. палес. ви́жар ’невялікая лагчынка’ (Марусенка, Полесье, 220), польск. wyżar ’выгараўшае месца на балоцістай ці тарфяністай глебе, дзе ў вільготную пагоду збіраецца вада’ (Нітшэ, 209). Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад вы́жарыць: Але арэал распаўсюджання і незвычайная для ўсходнеславянскіх моў семантыка дзеяслова наводзяць на думку аб магчымасці калькіравання літ. išdaga ’выгар, выжар’ (< dagà ’гарачыня, спёка’) (Чэкман, вусн. паведамл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Кача́ць ’качаць’ (ТСБМ, БРС, Касп., Сцяшк. МГ); ’качаць бялізну’, ’качаць, валяць’, ’раскачваць цеста’ і г. д. Параўн. ст.-рус. качати ’гайдаць, хістаць’, рус. кача́ть ’калыхаць, хістаць’, укр. кача́ти ’катаць’, ’качаць бялізну’, ’качаць цеста’. Далей параўн. польск. дыял. kociać się ’качацца, валяцца і да т. п.’, чэш. káceti ’валіць, разбураць’, káceti se ’валіцца’, ст.-славац. káceť ’рубіць (лес)’, славац. (дыял.) kácat sa ’хістацца’. У аснове гэтага дзеяслова са шматлікай семантыкай, але досыць празрыстай формай, ляжыць зыходнае *katjati (sę), якое з’яўляецца ітэратыўна-дуратыўным утварэннем да прасл. *kotiti. Пры гэтым атрымліваецца аблаўтная форма вакалізма (a < ō < о). Параўн. Трубачоў, Эт. сл., 164.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

галёкаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.

Разм. Гучна крычаць, звычайна пераклікаючыся ў лесе; гойкаць. Чаму ён, Суконка, павінен хавацца ад тых, з кім некалі разам бегаў у гэты лес, свістаў і галёкаў на ўсё горла? Паслядовіч. Галёкалі, крычалі на ваўка Начлежнікі. Танк. // Шумна размаўляць, галасіста спяваць і пад. Госці галёкалі ў паўтара дзесяткі горлаў так, што ў Сімона зазвінела ў вушах. Самуйлёнак. Не зважаючы на стомленасць, дзяўчаты і хлопцы галёкалі на ўсё балота песні. Сабаленка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

запустава́ць, ‑туе; зак.

1. Прыйсці ў стан заняпаду, зрабіцца пустым; апусцець. За гады вайны.. [зямля] запуставала, пакрылася купкамі зарасляў. М. Ткачоў. Ужо і яблыкі знялі, і агароды запуставалі, і лес распранаецца. Лупсякоў. // Астацца пустым, незасеяным (пра ўчастак зямлі, ніву і пад.). Не бойся, людзі не сядзяць, Зямля не будзе нас чакаць. Не запустуе, не згуляе. Колас.

2. Апусцець, абязлюдзець. Дзве брыгады рабочых перабраліся ў баракі, па той бок лесу, цэглу рабіць будуць. Хаты запуставалі. Чорны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)