Verbum

анлайнавы слоўнік

шпіц ¹, ‑а, м.

Уст. Тое, што і шпіль (у 1 знач.). З мільённага людскога мурашніку, што трапятаў перад Ганнінымі вачыма, рэльефна выступала фігура Рыгора. Гэта фігура засланяла сабою і гмах Ісакіеўскага сабора, і шпіц Петрапаўлаўкі. Гартны.

[Ням. Spitze.]

шпіц ², ‑а, м.

Невялікі пакаёвы сабачка, які мае вузкую морду, стаячыя вушы і пушыстую густую поўсць. «Дзе ж праўда ёсць? — падумала яна [балонка]. — Каму павага? Шпіцам ды аўчаркам?» Корбан.

[Ням. Spitz.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

тура́, ‑ы, ж.

Разм. Шахматная фігура, якая мае форму вежы; ладдзя ². Каля каробкі пажарнага дэпо з вежаю, што нагадвала шахматную туру, размясціўся цэлы партызанскі лагер. Карпаў.

[Фр. tour ад лац. turris — вежа.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Вільча́к ’верх страхі ля вільчыка’ (Касп.); ’разная фігура над франтонам зверху даху’ (БРС); ’вільчык’ (КТС); ’верх даху’ (Абрэмб.). Да вілкі ’развілка, вілы’ (гл.). Паводле В. У. Мартынава (вусн. паведамл.), звязана з усх.-польск. wilk ’дзве дошкі, збітыя разам пад вуглом, якімі накрываецца зверху вільчык гонтавага даху’ (КСПГ) < wilk ’воўк, разная фігура (галава воўка), якая аздабляла вільчык’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Паста́ва ’становішча фігуры, корпуса, уласцівае каму-н.’, ’поза’ (ТСБМ, ТС), ’месца касьбы’ (шчуч., Сцяшк. Сл.) і пастанова ’звычай’ (ТС), лід. пастаўны́, постаўны́ і постаўны́ ’статны, стройны’ (Сцяшк. Сл., ТС), постаў ’скрутак палатна’ (ТС), лун. ’камяні ў жорнах’ (Шатал.). Укр. поста́ва ’знешнасць, постаць, выгляд’, ’поза, становішча цела’, ’сувой сукна такой даўжыні, якой ён выходзіць з варштату’, постав ’тс’, рус. ніжагар. постав ’стан, абрысы цела па росту, паводле статнасці’, ’талія, будова цела’, польск. postawa ’пастава цела’, ’пазіцыя, кірунак’, ’гордасць, пыха’, ’фігура; знешні выгляд’, postaw ’скрутак сукна’, ’аснова ткання (пража)’, ’60 пасмаў пражы’, н.-луж. postawa ’станіна’, ’падстаўка’, ’фігура’, в.-луж. ’фігура чалавека’, ’скульптура’, чэш. postav ’звой тканіны’, postava ’фігура цела чалавека’, ’літаратурны персанаж’, славац. ’тс’, ’асоба’, славен. postáva ’фігура, рост чалавека’, ’закон’, серб.-харв. по̏става ’падкладка (адзення)’, макед. постава ’тс’, ’вокладка’. Прасл. postava ’нешта пастаўленае, якое стаіць’, паводле Скока (3, 330), з’яўляецца аддзеяслоўным утварэннем, гэтаксама і postavъ ’скрутак сукна’, параўн. прасл. postaviti > бел. паставіць ’пабудаваць’, ’прызначыць на пасаду’, ’натапырыць поўсць’, ’даць адпачыць’, ’паставіць на стол’, ’змясціць, пакласці’ (ТСБМ), паста́віцца ’арганізавацца, стаць’ (бяроз., Сл. ПЗБ). Да ста́віць, стая́ць (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ладдзя́ ¹, ‑і, ж.

Уст. Вялікая парусная ці вёславая лодка.

ладдзя́ ², ‑і, ж.

Шахматная фігура ў форме вежы, якая ходзіць удоўж і поперак дошкі па прамой; тура.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

геаметры́чны, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да геаметрыі. Геаметрычная фігура. Геаметрычная задача.

2. Які складаецца з ліній, кропак і схематычных фігур (трохвугольнікаў, конусаў, крывых і пад.). Геаметрычны арнамент.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

са́ры, нескл., н.

Традыцыйнае верхняе адзенне жанчын Індыі ў выглядзе кавалка тканіны, якім адмыслова абгортваецца фігура. З усмешкай на сваіх цудоўных тварах, яны [дамы] з сябе свае здымалі сары. Дубоўка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

фігу́рны, -ая, -ае.

1. гл. фігура.

2. Які мае складаную форму, мае ўзор.

Фігурная рамка.

3. Які выконваецца з фігурамі (у 2 знач.) або прызначаны для такога выканання.

Фігурнае плаванне.

Фігурнае катанне на каньках.

Фігурныя канькі.

4. Які мае прыгожую фігуру (разм.).

Фігурная дзяўчына.

|| наз. фігу́рнасць, -і, ж.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

пе́шка, -і, ДМ -шцы, мн. -і, -шак, ж.

1. Найменш каштоўная па значэнні фігура ў шахматнай гульні.

2. перан. Пра малазначнага і несамастойнага ў сваіх дзеяннях чалавека.

|| памянш. пе́шачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, чак, ж. (да 1 знач.).

|| прым. пе́шачны, -ая, -ае (да 1 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

умолча́ние змо́ўчанне, -ння ср., замо́ўчанне, -ння ср., умаўча́нне, -ння ср.; неоконч. змо́ўчванне, -ння ср., замо́ўчванне, -ння ср.;

◊

фигу́ра умолча́ния фігу́ра змаўча́ння;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)