наёмнік, ‑а, м.
1. Салдат або афіцэр, які служыць у наёмнай арміі. Армія з наёмнікаў.
2. Тое, што і найміт.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сіпа́й, ‑я, м.
Гіст. Наёмны салдат англійскага каланіяльнага войска ў Індыі, якое фарміравалася з мясцовых жыхароў у 18–20 стст.
[Ад перс. sepahi — салдат.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Башыбузу́к. Укр. башибузу́к. Запазычанне з рус. башибузу́к (раней ’салдат нерэгулярнага турэцкага войска’) < тур. başibozuk ’атрады нерэгулярнага войска’ (baş ’галава’, bozuk, buzuk ’шалёны, сапсаваны’). Адносна рус. слова гл. Фасмер, 1, 138; Шанскі, 1, Б, 62.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
падхрабры́цца, ‑руся, ‑рышся, ‑рыцца; зак.
Паддаць сабе храбрасці, духу; падбадзёрыць. Салдат падхрабрыўся, падкруціў вусы і пачаў прабірацца бліжэй да палаца. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
служы́вы, ‑ага, м.
Абл. Салдат, ваеннаслужачы. — Сядай, служывы, пагрэемся, — запрасіў Язэпа чалавек. Асіпенка. — Куды ідзеш, служывы? — пытаецца поп у салдата. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Рэ́йтар ’наёмны салдат кавалерыі ў арміях Зах. Еўропы, Польшчы і ВКЛ у XVI–XVII стст.) (Булыка, СІС). Ст.-бел. райтаръ (рейтаръ) ’кавалерыст; разбойнік’ < ст.-польск. rajtar < ням. Reiter і непасрэдна з ням. (Булыка, Лекс. запазыч., 62).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
самаро́бкавы, ‑ая, ‑ае.
Разм. Тое, што і самаробны. Палаткі лагера прыціхлі, Начным агорнутыя сном. Салдат спакой вартуе іхні Пад самаробкавым «грыбком». Калачынскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стрэ́ляны прил., в разн. знач. стре́ляный;
с. салда́т — стре́ляный солда́т;
~ная гі́льза — стре́ляная ги́льза;
◊ с. верабе́й — стре́ляный воробе́й;
~ная пту́шка — стре́ляная пти́ца
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
рэ́крут, ‑а, М ‑руце, м.
Гіст. У дарэформеннай царскай Расіі — салдат-навабранец. Рэкрут, якога на службу вялі, Выгнаны з хаты нябога, Разам са жменькай бацькоўскай зямлі Браў абразок у дарогу. Лось. За.. час [25‑гадовай службы ў салдатах] бацькі рэкрута паміралі, жонка выходзіла за другога, і калі салдат вяртаўся дадому, яму не было дзе прытуліцца, не было за што рук зачапіць. Саламевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́трусіць, ‑трушу, ‑трусіш, ‑трусіць; заг. вытрусі; зак., што.
Разм. Вытрасці. Вытрусіць попел з люлькі. □ Салдат падняў коўдру, вытрусіў яе, зноў старанна разаслаў. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)