адбі́так, -тка і -тку, мн. -ткі, -ткаў, м.
1. -тка. Адлюстраванне чаго-н. на гладкай бліскучай паверхні ў выніку пераламлення светлавога праменя.
Адбіткі дрэў чарнеюць з вады.
2. -тка. След, які застаўся на чым-н. ад іншага прадмета.
Адбіткі пальцаў на шкле.
Адбіткі птушыных лапак на вільготным пяску.
3. -тка. Тэкст, малюнкі і пад., адціснутыя паліграфічным спосабам.
А. тэксту на паперы.
4. -тку. Перадача ў вобразах і паняццях чаго-н.
А. жыцця ў рамане.
5. -тку. Адзнака, след, знак якіх-н. пачуццяў, уздзеянняў, уплываў.
А. журбы на тварах людзей.
Час кладзе на ўсё свой а.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адо́лець, -ею, -ееш, -ее; -ены; зак.
1. каго-што. Перамагчы ў барацьбе, асіліць.
А. ворага.
2. перан., што. Пераадолець якія-н. цяжкасці, перашкоды, справіцца з чым-н., перасіліць у сабе якія-н. пачуцці, жаданні; авалодаць чым-н., засвоіць і пад.
А. курс фізікі.
А. цяжкі экзамен.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан., каго-што. Пра які-н. стан: цалкам ахапіць.
Клопаты адолелі яго.
4. каго-што. Дакучаючы, замучыць, пазбавіць спакою (разм.).
Машкара адолела, няма жыцця.
|| незак. адо́льваць, -аю, -аеш, -ае; наз. адо́льванне, -я, н.
|| наз. адо́ленне, -я, н. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
палі́тыка, -і, ДМ -тыцы, ж.
1. Дзейнасць органаў дзяржаўнай улады і дзяржаўнага кіравання, якая адлюстроўвае грамадскі лад і эканамічную структуру краіны, а таксама дзейнасць грамадскіх класаў, партый і інш. класавых арганізацый, грамадскіх груповак, якая вызначаецца іх інтарэсамі і мэтамі.
Міжнародная п.
П. мірнага суіснавання.
2. Падзеі і пытанні грамадскага, дзяржаўнага жыцця.
Цікавіцца палітыкай.
Бягучая п.
3. Характар дзеянняў, накіраваных на дасягненне таго, што вызначае адносіны з людзьмі (разм.).
Хітрая п. ў вас, мы яе навылёт бачым.
|| прым. паліты́чны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Палітычная актыўнасць мас.
П. дзеяч.
Палітычныя навукі.
П. кругагляд.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
матэрыя́льны
1. материа́льный, веще́ственный;
2. (имущественный, денежный) материа́льный;
~ныя кашто́ўнасці — материа́льные це́нности;
~нае стано́вішча — материа́льное положе́ние;
умо́вы ~нага жыцця́ грама́дства — усло́вия материа́льной жи́зни о́бщества;
~ная дапамо́га — материа́льная по́мощь;
3. материа́льный;
м. склад — материа́льный склад;
~ная ча́стка збро́і — воен. материа́льная часть ору́жия
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
прыме́та ж.
1. приме́та, знак м.; при́знак м.;
2. приме́та, предзнаменова́ние ср.;
дрэ́нная п. — дурна́я приме́та, дурно́е предзнаменова́ние;
◊ мець на ~ме́це — име́ть на приме́те; име́ть в виду́;
быць на ~ме́це — быть на приме́те;
не падава́ць ~ме́т жыцця́ — не подава́ть при́знаков жи́зни
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
спо́саб, -бу м.
1. спо́соб;
с. вытво́рчасці — спо́соб произво́дства;
с. загарто́ўкі ста́лі — спо́соб зака́лки ста́ли;
2. (характер, порядок чего-л.) о́браз;
прывы́чны с. жыцця́ — привы́чный о́браз жи́зни;
с. праўле́ння — о́браз правле́ния;
◊ мець с. — име́ть профе́ссию (заня́тие);
даць с. — определи́ть; упоря́дочить, пристро́ить
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Маладосць, моладасць, моладась, мо́лодосць ’маладыя гады жыцця’, ’уласцівасць маладога’ (ТСБМ, Гарэц., Нас., Шат., Растарг., Сл. ПЗБ, ТС). Укр. мо́лодість, рус. мо́лодость, польск. młodość, н.- і в.-луж. młodosć, чэш. mladost, славац. mladosť, славен. mladóst, серб.-харв. мла̏дост, макед., балг. младост. Цэйтлін (Лексика, 22) дапускае, што ў ст.-слав. мове было слова младость са значэннем ’ранняе дзяцінства’, параўн. серб.-харв. мла́дити ’народжваць дзіцянят’, харв. mladíti ’тс’, н.-луж. ga sy ty młody? ’калі ты нарадзіўся?’. На бел. моўнай тэрыторыі гэта лексема мае кніжны характар. У ст.-рус. мове младость азначала ’дзяцінства’, а значэнне ’маладосць’ у рус. мове зафіксавана толькі ў 1704 г. (Палікарпаў).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
По́лік 1 ’божая кароўка’ (гродз., Шат., З жыцця). Паводле Шаталавай (там жа, 171), звязана з палі́к (гл.), укр. пола́к ’вышыты наплечнік жаночай сарочкі’ (з-за стракатасці), параўн. по́лка ’кавалак тканіны’; хутчэй, фанетычна змененае Паўлюк (гл.), параўн. пётра‑паўла ’божая кароўка’, або да поле (гл.): калі пагода, ляці ў поля (там жа, 169).
По́лік 2 ’аб’ём у бутэльку’ (Нас.), ’мера спіртнога: паўлітровая бутэлька’ (смал.); параўн. рус. полишка ’палова чаго-небудзь; мера гарэлкі’. Ад *пол‑ ’палова’ (гл. паў-) з памянш. суф. ‑ік па тыпу ўтварэнняў ад лічэбнікаў сямік, асмік, параўн. аналагічныя славен. polič ’кубак’, харв. pòlić ’палова меркі’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пя́ценка — памянш.-ласк. форма ад пя́тніца (гл.): пяценка святая (Нас.), ’багіня жыцця і смерці’, параўн.: “Пяценка–Пятніца была багіняй добрага… Устаноўшчыкі хрысціянства шмат уступілі на карысць Пяценцы. Яны падмянілі яе святой велікамучаніцай Параскай. Нібы Параска — гэта тая самая Пяценка” (Дзядзька Квас, Роздум на калёсах. Беласток, 1995, 167–168). Няясна, магчыма узыходзіць да ст.-слав. пѧтака ’імя каляндарнай святой’, што лічыцца калькай с.-грэч. παρασκενή, параўн. балг. Света Петка ’тс’, рус. Святая Параскева Пятница і пад. Магчыма, атаясамліванне паганскай багіні Мокашы з названай святой (ABSl, 22, 19; Успенскі, Филолог. разыскания в области слав. древностей. М., 1982, 136; Страхаў, Этимология–1997–1999, 160–162).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сове́тский в разн. знач. саве́цкі;
сове́тская власть саве́цкая ўла́да;
сове́тское госуда́рство саве́цкая дзяржа́ва;
сове́тский наро́д саве́цкі наро́д;
сове́тский о́браз жи́зни саве́цкі лад жыцця́;
сове́тский челове́к саве́цкі чалаве́к;
Сою́з Сове́тских Социалисти́ческих Респу́блик ист. Саю́з Саве́цкіх Сацыялісты́чных Рэспу́блік;
Сове́тская А́рмия ист. Саве́цкая А́рмія.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)