прае́зны, ‑ая, ‑ае.
Прыгодны, прызначаны для праезду; праезджы. Парогам гэтым быў моцны праезны масток, настолькі нізкі, што пад яго не праедзеш, і настолькі высокі, што лодку на яго не ўсцягнеш. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ко́зыр ’карта той масці, якая лічыцца старшай і б’е любую карту другіх масцей’ (ТСБМ). Укр. козир, рус. козырь ’тс’, польск. kozera, kozyr, чэш. kozera, kozyř ’тс’. Найбольш верагодная версія: з тур. koz ’казырная карта’ з далейшым словаўтваральным ускладненнем. Гл. Шанскі, 2, 8, 188–189. Параўн. Локач, 97. Вандроўны тэрмін. Шляхі яго распаўсюджання ўдакладніць цяжка. Версія аб яго спрадвечнасці (Фасмер, 2, 279) зусім неверагодная.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Васко́ўнік ’расліна васкоўнік’. Запазычанне з рус. воско́вник ’тс’ (Myrica). Да воск, васко́вы. Параўн. яго ням. назвы Wachsbaum, Wachsbeere, Wachsmyrte (Wachs ’воск’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мары́ны ’насілкі, на якіх носяць нябожчыка’ (Вяржбоўскі, дыс.), польск. moriny. Балтызм. Параўн. літ. morỹnos ’тс’ (яго ж, 877; Лаўчутэ, Балтизмы, 145).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
канёк¹, канька́, мн. канькі́, канько́ў, м.
1. гл. конь.
2. Месца сыходжання нахіленых плоскасцей двухсхільнага даху, вільчык страхі.
3. Разное ўпрыгожанне ў выглядзе конскай галавы на канцы падоўжнага бруса, што ўтварае верхні край страхі.
Разны к. упрыгожвае дах.
4. перан. Любімая тэма размовы, любімы занятак каго-н.
Чытанне вершаў было яго каньком.
Акардэон — мой к.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
і́менна, часц.
1. Падкрэслівае які-н. член сказа, азначае: якраз.
І. ў яго лабараторыі атрымалі першыя станоўчыя вынікі.
2. Ужыв. пры далучэнні сказа або асобных членаў сказа, якія растлумачваюць, удакладняюць выказаную думку.
Прыйшлі ўсе, а і.: сябры, сваякі, вучні.
3. Ужыв. як сцвярджальнае слова са знач.: так, сапраўды так.
Вось і. — ехаць трэба па цаліку.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
абло́га, -і, ДМ -ло́зе, мн. -і, -ло́г, ж.
1. Даўно не аранае поле, пакрытае травою, дзірваном.
Узараць аблогу.
2. Акружэнне войскамі ўмацаванага пункта з мэтай яго захопу.
Зняць аблогу.
3. Акружэнне лесу з мэтай правядзення аблавы на звера.
А. мядзведзя.
|| прым. абло́гавы, -ая, -ае і абло́жны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Абложныя землі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хо́лад, -у, М -дзе, мн. халады́, -о́ў, м.
1. толькі адз. Нізкая тэмпература паветра.
Адчуваць х.
2. Надвор’е з нізкай тэмпературай паветра.
Рана пачаліся халады.
3. толькі адз. Адчуванне дрыжыкаў (ад хваробы, страху і пад.).
Х. прабег па спіне.
4. толькі адз., перан. Раўнадушныя, стрыманыя адносіны да каго-, чаго-н.
Ад яго слоў веяла холадам.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
спадаро́жнічаць, -аю, -аеш, -ае; незак.
1. каму. Ісці, ехаць разам з кім-н., быць яго спадарожнікам.
С. знаёмым у паездцы на экскурсію.
2. перан., каму-чаму. Знаходзіцца з нечым у непарыўнай сувязі, адбывацца адначасова або ўслед за чым-н.
Яму заўсёды спадарожнічала ўдача.
Песня і музыка спадарожнічаюць людзям усё жыццё.
|| наз. спадаро́жнічанне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
навяза́ць, -вяжу́, -вя́жаш, -вя́жа; -вяжы́; -вя́заны; зак.
1. чаго. Нарыхтаваць, зрабіць шляхам вязання.
Н. шапак.
Н. венікаў.
2. каго (што). Прымацаваць, узяць на прывязь.
Н. каня на лузе.
3. перан., каго-што каму. Прымусіць каго-н. прыняць або зрабіць што-н. супраць яго волі, жадання.
Н. сваю думку.
Н. бой.
|| незак. навя́зваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)