пого́нII
1. воен. паго́н, -на м.;
2. (ремень, тесьма для носки чего-л.) шле́йка, -кі ж., рэ́мень, род. рэ́меня м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
адшпілі́ць, ‑шпілю, ‑шпіліш, ‑шпіліць; зак., што.
Адняць, адпусціць прышпіленае. Адшпіліць медаль. // Разняць часткі зашпількі. — А вось паглядзім! — упарта сказаў Мірон, адшпіліў рэмень і ўзяўся за жалезную спражку. Маўр. [Сцяпан] адшпіліў спражку, зняў ашыйнік і, усміхнуўшыся, кінуў яго сыну пад ногі. Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
по́яс, -а, мн. паясы́, паясо́ў, м.
1. Стужка, шнур, рэмень і пад., якімі падпяразваюць адзенне па таліі.
Скураны п.
2. перан. Што-н., размешчанае паласой вакол чаго-н.
Зялёны п. горада.
3. Паясніца, талія.
Па п. у вадзе.
Кланяцца ў п. (сагнуўшы тулава).
4. Частка зямной паверхні паміж якімі-н. паралелямі або паміж двума мерыдыянамі, якая выдзяляецца па якой-н. прымеце.
Гарачы п.
Часавы п.
5. Прастора, якая з’яўляецца падраздзяленнем тэрыторыі краін па якіх-н. прыметах.
Тарыфны п.
6. Брус, распора паміж кроквамі.
7. Частка шкілета, якая служыць для прычлянення да тулава і апоры канечнасцей (спец.).
Плечавы п.
|| памянш. паясо́к, -ска́, мн. -скі́ і -ско́ў, м. (да 1 знач.).
|| прым. паясны́, -а́я, -о́е (да 1, 3—5 і 7 знач.).
П. рэмень.
П. партрэт (да пояса). П. час.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Рамузі́ніна (ръмузініна) ’вузкая палоска матэрыі’ (міёр., Нар. словатв.). Разам з рус. ремузи́на, рему́зье ’лахманы’ звязаны з рэ́мень, раме́нь (гл.) на базе развіцця значэння ’вузкая палоска’ — ’разадраная тканіна’ (Куркіна, Этимология–1997–1999, 85).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адпусці́цца сов.
1. отпусти́ться, осла́бнуть;
рэ́мень ~сці́ўся — реме́нь отпусти́лся;
2. (при закалке) отпусти́ться;
3. (перестать сердиться) отойти́;
4. (редко — не поставить в вину) прости́ться
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кісце́нь, ‑цяня, м.
Даўнейшыя зброя ў выглядзе кароткай палкі, на адным канцы якой падвешваўся металічны шар для нанясення ўдараў, а на другім была пятля для надзявання на руку. Ударыць кісцянём. □ Запясце Корчака абвіваў рэмень кісцяня. Кісцень пагойдваўся. Калючы сталёвы шар, падобны на шышку дурнап’яну. Караткевіч.
[Цюрк. кістāн.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
партупе́я, ‑і, ж.
Плечавы або паясны рэмень, да якога прышпільваецца халодная зброя, палявая сумка і пад. [Аня] азірнулася і ўбачыла высокага чалавека ў вайсковым адзенні з партупеяй цераз плячо, без шапкі. Мележ. Васілю асабліва добра запомніўся малады чарнявы лейтэнант з партупеяй на запыленай гімнасцёрцы. Няхай.
[Фр. porte-épée.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шляя́, ‑і; мн. шлеі, шлей; ж.
1. Частка збруі ў выглядзе рэменя, які ідзе ад хамута і агібае ўсё тулава каня і падтрымліваецца папярочнымі рамянямі. Андрэй сцебануў яго шляёй. Конь, напяўшыся, ірвануў з усіх чатырох. Пташнікаў.
2. Шырокі рэмень, які выкарыстоўваюць пры запрэжцы замест хамута.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Раме́ха (рэме́ха) ’грубае самаробнае палатно, зрэб’е’ (ТС). Разам з рус. рему́ха ’старое парванае адзенне’ звязваецца з рэ́мень (гл.), параўн. рамушо́к, раму́шак ’папружка, раменьчык’, і ўзыходзіць да ’вузкая палоска матэрыі; абтрапаны край матэрыі’, гл. рамузі́ніна, ра́мец.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тры́нчык ‘невялікі рэмень, дзяга’ (Скарбы), ‘маленькая салдацкая торбачка’ (Бяльк.), укр. три́нчик, тре́нчик ‘вузкі мужчынскі раменны пасак, дзяга’. З рус. тре́нчик ‘раменьчык’ < трень ‘тонкая вяроўка, пракладзеная паміж пасмамі ліны’ < нідэрл. trensing ‘тс’ (Фасмер, 4, 98; ЕСУМ, 5, 629–630).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)