па́льчык, ‑а, м.
Памянш.-ласк. да палец (у 1, 2 знач.).
•••
Пальчыкі абліжаш (абліжаце) гл. абліваць.
Хадзіць на пальчыках гл. хадзіць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зашчыме́ць сов.
1. разг. заса́днить;
~ме́ў па́лец — заса́днил па́лец;
2. перен. (о щемящем чувстве) защеми́ть;
~ме́ла сэ́рца — защеми́ло се́рдце;
~ме́ла ў грудзя́х — безл. защеми́ло в груди́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пальча́ты, ‑ая, ‑ае.
1. Падобны формаю на палец (у 1 знач.). Пальчатыя лісты.
2. Які мае пальцы (у 3 знач.). Пальчаты культыватар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прасы́каць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.
1. Абазвацца сыканнем. — Цсс... — прасыкаў замест адказу Дзіма, прыклаўшы палец да губ. Якімовіч.
2. Сыпаць некаторы час.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рассячы́ сов., в разн. знач. рассе́чь; (рубя, разделить на части — ещё) разруби́ть;
р. бервяно́ — рассе́чь (разруби́ть) бревно́;
р. па́лец — рассе́чь па́лец;
парахо́д рассе́к хва́лі — парохо́д рассе́к во́лны
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Мязю́к, мезюк, мізюк ’мезены палец’ (ТС), мезюн, мізюн ’тс’ (ТС). Аналагічна утварэнню літ. maželisч mažylis, але з іншымі суфіксамі. Балтызмы. Параўн. літ. mažiukas ’мезены палец’. У апошніх бел. лексемах суфікс ‑ук быў заменены на -ун у той жа функцыі (аб ім гл. Сцяцко, Афікс. наз., 123).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Перамяжы́ць (пірамяжыць) ’заспакоіць, абязболіць’ (Варл.). Няясна. Магчыма, балтызм, параўн. літ. pėrmegzti ’перавязаць (напр., палец)’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ушчамі́ць, -чамлю́, -чэ́міш, -чэ́міць; -чэ́млены; зак., каго-што.
1. Сціснуўшы, зашчаміць.
У. палец у дзверы.
2. перан. Абмежаваць у чым-н.
У. каго-н. у правах.
У. самалюбства.
3. перан. Паставіць у няёмкае становішча.
|| незак. ушчамля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е і ушчэ́мліваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ушчамі́ць сов.
1. прищеми́ть, ущеми́ть, защеми́ть;
у. па́лец у дзве́ры — прищеми́ть (ущеми́ть, защеми́ть) па́лец две́рью;
2. перен. ущеми́ть;
у. у права́х — ущеми́ть в права́х;
у. самалю́бства — ущеми́ть самолю́бие
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Пярсты́ ’выступы ў бярвенцах сцяны, якія ўваходзяць у праём’ (Мат. Маг.); сюды ж, відаць, ст.-бел. персть ’адзінка вымярэння даўжыні, роўная 2,7 см’ (Ст.-бел. лексікон). Несумненна, да прасл. *pьrstъ ’палец’, параўн. укр., рус. перст, польск. parst, чэш., славац. prst, в.-луж. porst, серб.-харв. пр̏ст, славен. pȓst, балг. пръст, макед. прст, ст.-слав. пръстъ ’тс’, да семантыкі параўн. па́лец ’палец’, ’выступ, які заходзіць у паз’ (ТС). Роднаснае літ. pir̃štas ’палец’, лат. pirsts, pìrksts ’тс’, ст.-прус. pirsten ’тс’, што дае падставы для рэканструкцыі балт.-слав. *prstos (Глухак, 507). Казлова (БЛ, 22, 105) на падставе роднасных ст.-в.-ням. first ’вастрыё, вільчак’, лац. postis ’слуп’, авест. paršta‑ ’спіна’ прапануе ўзнаўленне першаснага значэння ’выступ’. Рэканструкцыя семантычнага рэгіяналізма ў якасці будаўнічага тэрміна здаецца праблематычнай.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)