сі́вер, ‑у, м.

Разм. Халодны паўночны пранізлівы вецер. Хмурна. Золка. Вецер-сівер Да касцей праймае. Колас. Толькі першыя замаразкі ды калючы паўночны сівер сведчылі аб набліжэння недалёкай зімы. Якімовіч. Вільготны сівер балюча біў у твар рэдкімі шрацінамі граду. Шамякін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

па́ра², -ы, ж.

1. Рэчыва ў газападобным стане, якое ўтвараецца з вадкасці пры яе награванні, выпарэнні.

З чыгуна ішла п.

Параход стаіць пад парай (гатовы ў любы момант адправіцца).

2. Моцна нагрэтае вільготнае паветра.

П. касцей не ломіць (прыказка).

|| прым. паравы́, -а́я, -о́е.

П. кацёл (для атрымання пары). Паравая машына (якая прыводзіцца ў рух парай). Паравое ацяпленне (якое выкарыстоўвае цяпло пары). Паравыя катлеты (прыгатаваныя на пары).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

пераме́рзнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.

1. Моцна змерзнуць, перазябнуць. Перамерзнуць у дарозе. □ Жанчыны перамерзлі на полі, а тут яшчэ падняўся ветрык і прабіраў да касцей. Чарнышэвіч.

2. Загінуць ад марозу, холаду — пра ўсіх, многіх або ўсё, многае. Усе кветкі перамерзлі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ламо́та, ‑ы, ДМ ‑моце, ж.

Тупыя працяглыя болі ў касцях, суставах, мышцах. Адчувалася ламота касцей ва ўсім целе. Дудо. Лейтэнант Шамяток, які ўвесь час мучыўся ад тупой ламоты ў нагах, з надыходам марозаў адразу адчуў сябе намнога лепш. Курто.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

груга́н, ‑а, м.

Вялікая чорная птушка сямейства крумкачовых, якая жывіцца пераважна падлай; крумкач. // перан. Пра шкоднага, небяспечнага чалавека. Наш дэвіз — мір і воля народам! Наш паход груганам не стрымаць. Васілёк.

•••

Куды груган касцей не занясе — пра вельмі аддаленае або цяжкадаступнае месца.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

вы́віх, ‑у, м.

1. Зрушэнне касцей з пастаяннага месца ў суставе. Вывіх рукі. // Месца, дзе зрушыліся косці.

2. перан. Разм. Адхіленне ад звычайнага становішча, нормы. Фармалістычныя вывіхі ў творчасці. □ Караць прасцей простага, а вось чалавечыя вывіхі выпраўляць куды складаней. Асіпенка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Лубкі́ ’тонкія дошчачкі, якія накладаюцца на месца пералому касцей’ (ТСБМ), лубок ’тс’ (ветк., Мат. Гом.); лубкі́ ’вокладкі кнігі’ (хойн., Мат. Гом.), а таксама лубок ’ліповая дошка, на якой даўней гравіравалася карціна для друкавання’ (ТСБМ). Укр. лубо́к, рус. лу́бо́к, польск. łubki, чэш. loubek, славац. lubok. Паўн.-слав. lubъkъ < lubъ. Да луб 1 (гл.). Гл. таксама лубок.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

касцяны́, ‑ая, ‑ое.

1. Выраблены з косці (у 3 знач.). Касцяныя гузікі. Касцяная ручка нажа. □ Анатоль прайшоў у будан, моўчкі сагнуўся і падняў з коўдры белую касцяную расчоску з ручкай накшталт рыбінай галавы. Ваданосаў.

2. Здабыты, прыгатаваны з касцей жывёлы. Касцяная мука. Касцяны клей.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

руда́ўка, ‑і, ДМ ‑ўцы, ж.

Разм. Балотная рыжая вада. Дзе-нідзе паміж травы рдзелася мутна-меднага колеру балотная рудаўка, якая пазірала ўверх, нібы аграмаднае мёртвае вока. Бядуля. Не ты, а я ў балоце Ляжаў асенняй золлю, У ледзяной рудаўцы, Скалелы да касцей. Гілевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ко́сць ж., в разн. знач. кость;

перало́м ко́сці — перело́м ко́сти;

слано́вая к. — слоно́вая кость;

гуля́ць у ко́сці — игра́ть в ко́сти;

◊ ску́ра ды ко́сці — ко́жа да ко́сти;

к. ад ко́сці — кость от ко́сти;

даць у ко́сці — всы́пать; дать взбу́чку;

да касце́й (прамо́кнуць, праме́рзнуць, праня́ць і да т.п.) — до косте́й (промо́кнуть, промёрзнуть, проня́ть и т.д.);

на касця́х — на костя́х;

перамыва́ць ко́сці — перемыва́ть ко́сти;

ле́гчы касцьмі́ — лечь костьми́;

уе́сціся ў ко́сці — осточерте́ть, въе́сться в печёнки;

злажы́ць ко́сці — лечь костьми́, сложи́ть го́лову;

на жыво́й ~ці мя́са нарасце́ — погов. на живо́й кости́ мя́со нарастёт;

адны́ ко́сці — ко́жа да ко́сти; одни́ ко́сти;

касце́й не сабра́ць — косте́й не собра́ть;

да мо́згу касце́й — до мозга́ косте́й;

язы́к без касце́й — язык без косте́й;

ко́сці па́рыць — лежа́ть в земле́;

к. у го́рле — кость в го́рле;

ад цяпло́сці не баля́ць ко́сці — посл. пар косте́й не ло́мит;

куды́ груга́н касце́й не занясе́ — погов. куда́ во́рон косте́й не занесёт;

па́ра касце́й не ло́міць — посл. пар косте́й не ло́мит

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)