шво́ран, ‑рна, м.
Жалезны стрыжань, які з’яўляецца вертыкальнай воссю перадка павозкі або паваротнай часткі лакаматыва, аўтамабіля і пад., што забяспечвае паварот на хаду. Конь звярнуў з дарогі, усцягнуў калёсы на пень, сарваў са шворна цялежкі і пакінуў драбіны з Петрусём сярод лесу. Колас. Падгоняць пад кузню благія калёсы — Атосы на гора, Пакрыўлены шворан, Разбіты драбіны Ды колы без шынаў. Броўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
закаці́ць, -качу́, -ко́ціш, -ко́ціць; -ко́чаны; зак.
1. што. Коцячы, накіраваць, змясціць, падзець куды-н.
З. калёсы ў пуню.
З. мяч пад стол.
З. вочы (завесці зрэнкі пад верхнія павекі).
2. перан., што і каму. Зрабіць, учыніць што-н. незвычайнае (разм.).
З. аплявуху.
З. прамову.
|| незак. зако́чваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
уве́зці, увязу, увязеш, увязе; увязём, увезяце; пр. увёз, увезла; зак., што.
Завезці, даставіць куды‑н., унутр чаго‑н. Увезці калёсы ў гумно. Увезці тавары з-за мяжы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спружыно́ўка, ‑і, ДМ ‑ноўцы; Р мн. ‑новак; ж.
Разм. Барана, дзеянне якой заснавана на выкарыстанні спружын. [Мацвей:] — Трэба спружыноўку купіць, плугі добрыя, калёсы на жалезным хаду справіць. Лобан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
укулі́цца, укулюся, укулішся, укуліцца; зак.
Разм. Уваліцца, сесці (у сані, калёсы і пад.). Геня падбег да пуні, сабраў сена, укуліўся ў брычку і пад’ехаў да Пётравай брамы. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зла́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць; -джаны; зак.
1. што. Зрабіць, пабудаваць.
З. калёсы.
З. банкет (перан.).
2. з кім-чым. Прыйсці да згоды; справіцца з кім-, чым-н.
Мы з ім зладзім.
З. з дзецьмі.
3. што. Зрабіць узгодненым, стройным.
З. галасы.
|| незак. зла́джваць, -аю, -аеш, -ае (да 1 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
панара́д, ‑а, М ‑дзе, м.
1. Каркас, аснова калёс. Скрыпяць калёсы, панарад іх дрыжыць, ляскае. Каваль. Пуда лішняга не кладзі на воз, бо .. колы лезуць і лезуць у пясок, бы на той свет, а воз асядае, пакуль зусім не ляжа на зямлю панарадам. Сачанка.
2. Калёсы без драбін. [Мікіта] выцягнуў панарады, палажыў на іх дошкі і стаў навальваць гной. Колас. У дварэ .. стаяў новы панарад, на якім быў ужо паложаны плуг. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зімо́й, прысл.
У час зімы. Рыхтуй летам сані, а зімой калёсы. Прыказка. Калі старанна косяць, то сена зімою не просяць. З нар.
•••
Зімой лёду (снегу) не дастаць гл. дастаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ка́ркі ’павозка’ (Жд. 3), ’малыя санкі’ (Шат.). Запазычанне з ням. Karch ’павозка’, с.-в.-ням. karech ’двуколка’, таму Pluralia tantum. Магчыма, таксама ўплыў бел. калёсы для назвы павозкі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Біндзю́г драбіны, воз, калёсы’ (Бяльк.), біндзю́к (Касп.). Рус. биндю́г, биндю́га і г. д. Лічыцца запазычаннем з с.-н.-ням. bindinge. Гл. Фасмер, 1, 150, 166; Шанскі, 1, Б, 120.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)