стаць I сов.

1. в разн. знач. стать;

памагчы́ с. на но́гі — помо́чь стать на́ ноги;

с. ля дзвярэ́й — стать у две́ри;

с. на я́кар — стать на я́корь;

с. за стано́к — стать за стано́к;

с. у па́ры — стать в па́ры;

рака́ ста́ла — река́ ста́ла;

гадзі́ннік стаў — часы́ ста́ли;

с. ла́герам — стать ла́герем;

2. стать, встать, подня́ться;

наро́ды ўсяго́ све́ту ста́нуць на абаро́ну мі́ру — наро́ды всего́ све́та ста́нут (вста́нут, подни́мутся) в защи́ту ми́ра;

3. (уместиться) стать, встать;

ша́фа тут не ста́не — шкаф тут не ста́нет (вста́нет);

◊ с. у тупі́к — стать в тупи́к;

с. на ро́ўную нагу́ — (з кім) стать на ра́вную но́гу (с кем);

с. упо́перак го́рла — стать поперёк го́рла;

с. папяро́к даро́гі — стать поперёк доро́ги;

с. на бок — (каго, чый) стать на сто́рону (кого, чью), приня́ть сто́рону (кого, чью);

с. на шляху́ — стать на пути́;

ні с. ні се́сці — ни ста́ть ни се́сть;

с. сцяно́й — стать стено́й;

валасы́ ста́лі дубка́ — во́лосы ста́ли ды́бом;

с. дубка́ — стать на дыбы́;

с. слу́пам — остолбене́ть;

с. кало́м у го́рле — стать коло́м в го́рле;

с. на кале́ні — стать на коле́ни;

с. на но́гі — стать на́ ноги;

с. на шлях — (чаго) стать на путь (чего);

с. у по́зу — стать в по́зу;

с. у строй — стать в строй;

с. ру́бам — разг. воспроти́виться;

за малы́м спра́ва ста́ла — за немно́гим де́ло ста́ло, за ма́лым остано́вка

стаць II сов.

1. (начать) стать;

ён стаў займа́цца ў вячэ́рняй шко́ле — он стал занима́ться в вече́рней шко́ле;

2. (сделаться) стать;

ён стаў перадавіко́м — он стал передовико́м;

ста́ла све́тла — ста́ло светло́;

яму́ ста́ла няёмка — безл. ему́ ста́ло нело́вко;

ён стаў све́дкам — он стал свиде́телем;

3. разг. стать, хвати́ть;

нам гэ́тага ста́не (хо́піць) надо́ўга — нам э́того ста́нет (хва́тит) надо́лго;

бу́ду працава́ць, паку́ль ста́не сіл — бу́ду рабо́тать, пока́ ста́нет (хва́тит) сил

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

бла́га разг.

1. нареч. пло́хо; ду́рно; нехорошо́; ху́до; скве́рно;

адчува́ць сябе́ б. — чу́вствовать себя́ пло́хо (ду́рно, нехорошо́, ху́до, скве́рно);

2. в знач. безл. сказ. пло́хо, ду́рно, нехорошо́;

яму́ ста́ла б. — ему́ ста́ло пло́хо (ду́рно, нехорошо́);

3. в знач. сказ. пло́хо, нехорошо́;

б., што вы так мно́га ку́рыце — пло́хо (нехорошо́), что вы так мно́го ку́рите

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

наво́ддаль,

1. прысл. На некаторай адлегласці; не вельмі далёка. Сесці наводдаль. □ Злева наводдаль быў невялікі поплаў. Мележ. А наводдаль дружна зелянеюць палеткі азіміны. Хведаровіч. Мсціслаў і Выбіцкі ехалі наводдаль і ўсё яшчэ аб нечым дамаўляліся. Караткевіч.

2. прыназ. з Р. Выражае прасторавыя адносіны: ужываецца пры назве прадмета, асобы, месца ці прасторавай мяжы, на пэўнай адлегласці ад якіх адбываецца дзеянне, рух або размяшчаецца хто‑, што‑н. Калодзеж выкапалі наводдаль вуліцы. □ [Мірон] сядзеў на лаве крышку наводдаль стала і выдумляў сваю новую гісторыю. Скрыган.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

наву́шнікі, ‑аў; адз. навушнік, ‑а, м.

1. Частка шапкі, якая адкладаецца на вушы, або спецыяльнае прыстасаванне для засцярогі вушэй ад холаду. Міхась ходзіць з голымі рукамі, хоць рукавіцы ў кішэні, грудзіна заўсёды расхрыстаная, у самы вялікі мароз не апусціць навушнікаў у шапцы. Дамашэвіч.

2. Прылада для слухання гукаперадач, якая складаецца з двух слыхавых апаратаў, што надзяваюцца на вушы. Сяргей яшчэ некалькі разоў перадаў пазыўныя, паслухаў і нервова зняў навушнікі. Няхай. Каля стала белагаловы хлапчук круціць дэтэктарны прыёмнік і нешта слухае ў навушніках. Кучар.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

няво́ля, ‑і, ж.

1. Адсутнасць незалежнасць свабоды; падпарадкаванне. Путаў няволі не стала, — Скінуў працоўны народ. Сонца свабоды заззяла Краю лясоў і балот. А. Александровіч. Цяпер.. Пракоп з радасцю пайшоў бы ў няволю да Кіры, гатовы служыць і ахвяраваць сабою, не патрабуючы ўзамен нічога. Карпаў. // Палон, рабства. Чым мне быць у нямецкай няволі, Лепш у правым загінуць баю. Астрэйка.

2. Патрэба, неабходнасць. І так у клопаце, у рабоце, Ці то ў няволі, ці ў ахвоце Вясна мінецца, прыйдзе лета. Колас. Ахвота горш няволі. Прымаўка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пабо́льшаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.

1. Стаць большым па колькасці. Людзей на вуліцы пабольшала. □ Колішняя.. старая лесапільня стала большая, рабочых у ёй пабольшала. Чорны. І вось ужо далёка ззаду засталася сядзіба саўгаса, домікі. Іх апошнія дні пабольшала. Даніленка.

2. Стаць большым па велічыні, памерах, аб’ёму. Дзень пабольшаў. □ Сонца апусцілася нізка, заружавела і пабольшала. Якімовіч. // Падрасці. За тры гады дрэвы ў вёсцы пабольшалі, параскашнелі. Гаўрылкін.

3. Стаць большым па сіле, інтэнсіўнасці. Неспакой пабольшаў. □ Дождж пабольшаў. Пакуль [Люба] дайшла да дома, усё было скрозь мокра. Чорны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

паваява́ць, ‑ваюю, ‑ваюеш, ‑ваюе; зак.

1. Ваяваць некаторы час. Паваяваць некалькі месяцаў. □ Калі [Фёдар] паправіўся — трапіў яшчэ далей — на Далёкі Усход, дзе паспеў паваяваць яшчэ і з японцамі. Кірэенка.

2. перан. Разм. Пазмагацца за каго‑, што‑н. Усё-такі я некалі кахаў .. [Іру] і мо нават трошкі вінаваты, што яна стала такою. Не хапіла рашучасці паваяваць за чалавека. Сабаленка. // Разм. Пасварыцца, паспрачацца некаторы час. — Браточку, паедзем, бо калі я тут з сваёй бабай яшчэ паваюю, дык і пад бярозу будзе пара!.. Нікановіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

намяка́ць ​1, ‑ае.

Незак. да намя́кнуць.

намяка́ць ​2, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каму на каго-што і без дап.

Рабіць намёкі, гаварыць намёкамі, не выказваць адкрыта сваёй думкі. Лабановіч зразумеў, на што намякае яго зямляк і блізкі сябар. Колас. Дзед намякаў маёй маці, што яна была камсамолка і ўпрошвала яго не ўпарціцца, а ўступаць у калгас. Сачанка. Адносіны Васіліны да Іллюка не змяніліся ў гэтыя гады, яна стала нават шмат ласкавейшай, але пэўнага адказу, калі ён намякаў на жаніцьбу, не давала. Хадкевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

натапы́раны, ‑ая, ‑ае.

1. Дзеепрым. зал. пр. ад натапырыць.

2. у знач. прым. Які стаіць тарчма, прыўзняты ўверх; настаўлены. Пісар снедаў, калі зайшоў да яго Каленік. Ён выцер салфеткай губы і натапыраныя кароткія вусы і ўтарапіўся вачыма ў госця. Галавач. Іду зводдаль імшарыны і пільна прыглядваюся да ўсялякай купінкі, да кожнага натапыранага лісця. Сачанка.

3. перан.; у знач. прым. Надзьмуты, незадаволены; раззлаваны. Цяпер яны стаялі каля пісьмовага стала ўсе: натапыраны Барушка, азадачаны Васіль Пятровіч, абыякавы Понтус і ціхамірная Ала. Карпаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

наўскася́к, прысл. і прыназ.

1. прысл. У бок ад прамога, перпендыкулярнага напрамку, па дыяганалі. Дождж сячэ наўскасяк, вадзяныя пырскі залятаюць нават у касавую залу. Лупсякоў. [Вайтовіч] тупаў некаторы час па хаце наўскасяк — з кутка ў куток — разлікаў ногі. Пальчэўскі.

2. прыназ. з Р. Спалучэнне з прыназоўнікам «наўскасяк» выражае прасторавыя адносіны: ужываецца для ўказання на прадмет, пад вуглом да якога што‑н. размяшчаецца або рухаецца. Лінія лесу ішла наўскасяк дарогі. Чорны. Неўзабаве на канапе, на тумбачках з’явіліся вышытыя сурвэткі, наўскасяк стала лягла квяцістая дарожка. Шахавец.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)