старо́жкі, ‑ая, ‑ае.
Разм. Насцярожаны, палахлівы. Драмалі, застыўшыя ў старожкай цішыні, дрэвы. Сіняўскі. У доме таксама на пачатку панавала старожкая цішыня, якая звычайна бывае ў музеі. Даніленка. // Чуткі. І вушы старожкія ўскінуць На стрэл паляўнічы зайцы. Куляшоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Тух — выклічнік, што перадае глухі стук, удар, стрэл: се́рца тух, тух, як ня выскачыць (мсцісл., Нар. лекс.). Гукаперайманне. Сюды ж ту́хаць ‘стукаць нагамі пры хадзьбе’ (Варл.), ту́хкаць ‘цяжка, гулка тупаць, бегучы ці ходзячы’ (Нар. Гом., Янк. 3.), тухаце́ць ‘неспакойна біцца (пра сэрца)’ (чэрв., Гіл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
загрыме́ць, ‑млю, ‑міш, ‑міць; зак.
1. Пачаць грымець. // Грымнуць, прагрымець. На станцыі загрымеў стрэл. Шамякін. — Дзе арыштант? — загрымеў легіянер, пераступіўшы парог Мартынавай хаты. Колас.
2. Разм. З грукатам упасці, зваліцца. Удар прыйшоўся крыху занізка, і ўсё ж Віктар загрымеў уніз па прыступках. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дысана́нс, ‑у, м.
1. Негарманічнае спалучэнне музычных гукаў, парушэнне сугучнасці; проціл. кансананс.
2. перан. Разлад, няўзгодненасць з чым‑н., супярэчнасць чаму‑н. І толькі адзін дэлегат выступіў з прапановай, якая прагучэла дысанансам у агульнай дыскусіі. Лынькоў. Першы стрэл прагучаў дысанансам да.. спакойнай ранішняй цішыні. Дамашэвіч.
[Фр. dissonance.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ба́хнуць сов. и однокр., разг.
1. ба́хнуть; (о выстрелах, пробках и т.п. — ещё) хло́пнуть;
~нуў стрэл — ба́хнул (хло́пнул) вы́стрел;
2. (с шумом ударить) ба́хнуть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
страла́, -ы́, мн. стрэ́лы і (з ліч. 2, 3, 4) стралы́, стрэл, ж.
1. Тонкі прут з завостраным канцом або вострым наканечнікам для стральбы з лука.
2. Рухомая частка пад’ёмнага крана, а таксама спецыяльнага прыстасавання для пад’ёму грузаў (спец.).
Экскаватарная с.
3. Назвы розных вузкіх і доўгіх дэталей і частак у механізмах, прыладах (спец.).
4. у знач. прысл. страло́й (-о́ю):
1) вельмі хутка, імкліва.
Стралой памчацца на вуліцу.
2) прама.
Стралой бяжыць дарога.
|| прым. стралавы́, -а́я, -о́е (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
схі́біць, ‑блю, ‑біш, ‑біць; зак.
Разм.
1. Не трапіць у цэль, прамахнуцца. Першы стрэл жандара немінуча зваліў бы каня, і першы стрэл мог быць смяротны для яго, Мусатава, калі ў адказ грымнуць пісталеты ворага. Гэты не схібіць. Караткевіч. А я ўсё-такі не ведаў, ці насмерць забіў таго гада. А мо толькі параніў? Вельмі ж хваляваўся, рука магла схібіць. Сабаленка. [Лапецька:] — Паляванне — спорт для маладых і дужых. Дык не,.. [дзядзька Ціхон] яшчэ поўзае, пнецца давесці, што яго вока не схібіць. Паслядовіч.
2. перан. Зрабіць промах; памыліцца. [Зайчык] насцярожыўся, падрыхтаваўся, каб не схібіць, не пралічыцца. Мележ. У свядомасці цюкнула думка, што схібіць цяпер нельга інакш яны абодва загінуць. Быкаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шчоўк,
1. ‑у, м. Кароткі сухі гук ад стрэлу, дзеяння якога‑н. механізма і пад. Пад дахам, пачуўся кароткі металічны шчоўк — надта знаёмы гук аўтаматнага затвора, які адцягваюць на баявы ўзвод. Быкаў.
2. выкл. у знач. вык. Ужываецца паводле знач. дзеясл. шчоўкаць — шчоўкнуць. Шчоўк курком! Стрэл бухнуў з громам. Калачынскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Тырр, тыр-р — выклічнік, выражае грукат хутка ад’язджаючага воза, раптоўны гром, нечаканы трэск ад падзення дробных прадметаў, гук пры разбіванні посуду, адначасовы стрэл з ружжаў (Нас.), перадае стук па штыкецінах: палкыю па кольліх тыр‑р (мсцісл., Нар. лекс.). Гукапераймальны імітатыў з інтэнсіўным значэннем, утвораны шляхам падваення апошняга гука, параўн. укр. вурр — пра гырканне сабакі пры звычайным вур (Смаль-Стоцкі, Приміт., 62, 148). Гл. таксама тыр-тыр.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
неча́янный
1. (неожиданный) нечака́ны, неспадзява́ны; (внезапный) рапто́ўны;
неча́янный гость нечака́ны (неспадзява́ны) го́сць;
неча́янная ра́дость нечака́ная (неспадзява́ная) ра́дасць;
2. (неумышленный) ненаўмы́сны; (случайный) выпадко́вы;
неча́янный вы́стрел ненаўмы́сны (выпадко́вы) стрэ́л.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)