упа́рты, -ая, -ае.
1. Вельмі ўстойлівы, паслядоўны ў ажыццяўленні чаго-н., які ажыццяўляецца цвёрда і паслядоўна.
У. чалавек.
Упартая барацьба.
Аказваць упартае супраціўленне.
2. Незгаворлівы, які імкнецца рабіць толькі па-свойму, наперакор каму-н.
У. як асёл.
Факты — упартая рэч (супраць фактаў спрачацца бескарысна).
3. Які выражае ўпартасць, рашучасць.
Упартыя вочы.
4. перан. Зацяжны, непрымірымы.
Упартыя баі.
|| наз. упа́ртасць, -і, ж. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Вы́ркаць ’пярэчыць, спрачацца’ (Шпіл.). Рус. дыял. вы́ркать ’лаяцца, бурчаць; стукаць, грукаць дзвярамі’. З vъrkati. Параўн. рус. ворчаць, воркотать, польск. warczeć (поруч з wyrczeć), warkać ’бурчаць’, чэш. vrkati, славац. vrkati, славен. vŕkati. Гукаперайманне (Махэк₂, 700; Фасмер, 1, 356).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дыяле́ктыка, ‑і, ДМ ‑тыцы, ж.
1. У марксісцкай філасофіі — навука пра найбольш агульныя законы руху і развіцця прыроды, грамадства і мыслення, тэорыя і метад пазнання і рэвалюцыйнага пераўтварэння рэчаіснасці.
2. Працэс руху, развіцця чаго‑н. Дыялектыка пазнання. Дыялектыка гісторыі.
3. Уст. Уменне спрачацца, прымяняць лагічныя довады ў спрэчках.
[Грэч. dialektikē.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Правава́цца ’судзіцца, мець цяжбу’ (Нас.; віл., Сл. ПЗБ), ’спрачацца, сварыцца’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл.), ’апраўдвацца’ (Шат.), правува́ты ’крыўдзіцца’ (Сл. Брэс.), ст.-бел. правоватися ’кіравацца прававымі нормамі, судзіць па закону’ (Ст.-бел. лексікон). Да пра́ва (гл.); першапачаткова ’дамагацца права’. Сюды ж прасова́ць ’кіраваць’ (ТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Спрэ́чка ‘спаборніцтва на словах, дыскусія’ (ТСБМ, Нас., Касп., Байк. і Некр.), спрэ́чны ‘сварлівы’ (Сл. ПЗБ), дзеясловы спрача́цца (ТСБМ), дыял. спрэча́цца (ТС). З польск. sprzeczka ‘тс’ (Кюнэ, Poln., 99 з літ-рай). Сюды ж утворанае на аснове беларускага слова спрэ́ка ‘тс’ (Нас.). Далей гл. прэч.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
змаўча́ць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць і змо́ўчаць, змоўчу, змоўчыш, змоўчыць; зак.
1. Прамаўчаць; не адказаць. Спрачацца з прафесарам было рызыкоўна, і Сцёпка змаўчаў. Колас. Брыгадзір хацеў агрызнуцца, але, глянуўшы на жанчын, у вачах якіх прачытаў спачуванне Алене, змоўчаў. Скрыпка.
2. пра што. Наўмысля не сказаць. Пра нагу змаўчала, калі гаварыць шчыра — ашукала ўрача. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прамава́ць 1 ’надаваць, узводзіць у вышэйшую (духоўную) ступень’ (Нас.). Праз польск. promować ’пераводзіць у наступны клас; прысвойваць вучоную ступень і пад.’ < лац. promovere ’перасоўваць, рухаць наперад’ (гл. Банькоўскі, 2, 783).
Прамава́ць 2, прамова́ты ’лаяць, сварыцца’ (горк., бяроз., Шатал.). З польск. przemawiać (się) ’папікаць адзін аднаго, спрачацца, лаяцца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Суты́ра ’сварка’ (Мат. Гом.), суты́р, суты́рнік ’аматар судзіцца’, сутыра́цца ’цягацца па судах’, суты́ршчына ’цяганіна па судах, судовая спрэчка, прычэпка’ (свір., Ласт.). Параўн. рус. суты́рь ’сварка, непакой’, суты́рить ’спрачацца’. Узыходзіць да прасл. *sǫtorъ ’сутыкненне, трэнне’ (гл. сутарыца) з чаргаваннем галосных у аснове; да семантыкі параўн. рус. суто́рить ’плявузгаць’, гл. Фасмер, 3, 811, 812.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
спор м. спрэ́чка, -кі ж.;
вступи́ть в спор уступі́ць у спрэ́чку, пача́ць спрача́цца;
◊
спо́ру нет бясспрэ́чна, гаво́ркі няма́;
вне спо́ра бясспрэ́чна;
на спор у закла́д.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
спо́рить несов.
1. спрача́цца; см. поспо́рить 1;
2. (состязаться) змага́цца;
3. (заключать пари) ісці́ ў закла́д, заклада́цца;
◊
о вку́сах не спо́рят аб гу́стах не спрача́юцца.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)